Aleksander Kamiński, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, urodził się w Warszawie 28 stycznia 1903 roku. Jego ojciec Jan był farmaceutą, matka Petronela z d. Kaźmierczak zajmowała się domem. W 1905 r. rodzina Kamińskich opuściła Warszawę i osiedliła się w Kijowie, gdzie Sprawiedliwy ukończył czteroklasową szkołę powszechną. Po śmierci ojca w 1911 r. przerwał naukę i ponownie podjął ją dopiero po siedmiu latach, w Humaniu, gdzie przeniósł się wraz z matką. W 1921 r. wrócił do Polski.
Zamieszkał w schronisku dla sierot w Pruszkowie i kontynuował edukację. Po maturze rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Wkrótce, po latach rozłąki, dołączyła do niego matka. Na ich wspólne życie Aleksander Kamiński zarabiał pracując jako wychowawca, m.in. kierował bursą Rady Głównej Opiekuńczej w Pruszkowie. Po zakończeniu studiów rozpoczął pracę jako nauczyciel w Gimnazjum im. Stanisława Kostki w Warszawie. W latach 1930-1931 był kierownikiem bursy Związku Osadników Wojskowych dla młodzieży szkół zawodowych w Warszawie.
Służba Aleksandra Kamińskiego w harcerstwie
Gdy miał 15 lat, wstąpił do harcerstwa. W 1918 r. złożył przyrzeczenie w 1. Męskiej Drużynie Skautowej im. T. Kościuszki w Humaniu. Szybko awansował z zastępowego do drużynowego i przybocznego hufca. Od 1920 r. stał na czele całego Gniazda Skautów w Humaniu. Służbę w harcerstwie kontynuował również w Pruszkowie, gdzie związał się z 1. Pruszkowską Drużyną Harcerzy im S. Czarneckiego i z 3. Pruszkowską Drużyną Harcerzy im. T. Zana. W 1924 r. otrzymał stopień podharcmistrza, rok później pełnił już funkcję komendanta Hufca Pruszkowskiego. Od 1928 do 1930 r., już w stopniu harcmistrza, kierował Chorągwią Mazowiecką ZHP.
W tym samym czasie Aleksander Kamiński rozpoczął swoją przygodę z pisarstwem, dziennikarstwem i publicystyką. W Hufcu w Pruszkowie zaczął wydawać swoje pismo „Znicz”, równocześnie pisywał do „Iskier”, „Płomyka”, „Na tropie”.
W latach trzydziestych zaangażował się w ruch zuchowy. W Górkach Wielkich prowadził Szkołę Instruktorów Zuchowych, a potem Ośrodek Harcerski, gdzie spędził ostatnie trzy lata przed wybuchem II wojny światowej.
Życie Aleksandra Kamińskiego po wybuchu II wojny światowej
Wybuch II wojny światowej zastał Aleksandra Kamińskiego w Górkach Wielkich. Stamtąd przedostał się do Warszawy, gdzie od razu zaangażował się w prace konspiracyjnego harcerstwa. Od października 1939 r. wchodził w skład Głównej Kwatery Szarych Szeregów. Równocześnie przystąpił do Służby Zwycięstwu Polsce, gdzie działał pod pseudonimem „Kaźmierczak”.
W listopadzie tego samego roku objął funkcję redaktora naczelnego organu prasowego KG ZWZ-AK – „Biuletynu Informacyjnego”, którego był pomysłodawcą. Od listopada 1942 r., kiedy zaistniało zagrożenie dekonspiracji, zaczął występować pod pseudonimem „Hubert”. Stanowisko redaktora naczelnego zajmował do upadku powstania warszawskiego.
W grudniu 1940 r. założył młodzieżową Organizację Małego Sabotażu, której nadano kryptonim „Wawer”, podporządkowaną KG ZWZ-AK. Aleksander Kamiński został jej komendantem, występując pod pseudonimem „Dąbrowski” i pełnił tę funkcję do wybuchu powstania warszawskiego. Organizacja ta zajmowała się zwalczaniem propagandy niemieckiej oraz prowadziła działania skierowane bezpośrednio przeciwko Niemcom i kolaborantom. Do jej zadań należało m.in. wybijanie szyb Polakom współpracującym z okupantem, kolportowanie ulotek, wrzucanie gazów łzawiących do kin itp. Spod ręki członków „Wawra” wyszły m.in. rysunki kotwicy Polski Walczącej oraz znaku V. Na temat działań tej organizacji Sprawiedliwy, pod pseudonimem „J. Górecki”, napisał Wielką grę, książkę, która stała się swego rodzaju vademecum konspiracji.
W kwietniu 1941 r. otrzymał stanowisko Szefa Biura Informacji i Propagandy Komendy Warszawa Miasto ZWZ – Okręgu Warszawa AK, które zajmował do czerwca 1944 roku. Występował tam pod pseudonimem „Faktor”, później „Fabrykant”. Zajmował się tam głównie sprawami wychowania, walki z propagandą wroga. W drugiej połowie 1942 r. utworzył w ramach tego biura komórkę „Sztuka”, której zadaniem było zaktywizowanie środowiska artystów, literatów, aktorów, poetów, malarzy i kolportowanie efektów ich pracy na łamach „Biuletynu Informacyjnego”.
Jednocześnie Sprawiedliwy rozwinął działalność wydawniczą biura, firmowaną głównie kryptonimem „KOPR”. W ramach biblioteczki KOPR ukazała się m.in. broszura autorstwa Antoniego Szymanowskiego Likwidacja getta warszawskiego, napisana w formie dziennika rejestrującego wydarzenia w getcie od czerwca do września 1942 roku. W porozumieniu z Aleksandrem Kamińskim ukazała się także praca Marii Kann Na oczach świata dotycząca powstania w getcie warszawskim w kwietniu 1943 roku. Efektem prac wydawniczych KOPR-u było również opowiadanie Aleksandra Kamińskiego Kamienie na szaniec, opowiadające o wydarzeniach z czasu okupacji niemieckiej, które w wersji poszerzonej po II wojnie światowej stało się jego najbardziej znanym dziełem.
Jednocześnie Sprawiedliwy mocno zaangażował się w sprawy dotyczące pomocy ludności żydowskiej. Przed II wojną światową silne więzy łączyły go z działaczami żydowskiej organizacji Haszomer Hacair, z którymi stykał się jako kierownik wydziału drużyn mniejszościowych w Komendzie Głównej ZHP. W latach trzydziestych przewodniczył KG Związku Żydowskich Drużyn Harcerskich i Gromad Zuchowych. Po powstaniu getta warszawskiego regularnie informowany był przez swoich żydowskich przyjaciół o tragicznej sytuacji Żydów, a pozyskane informacje zamieszczał na łamach „Biuletynu Informacyjnego”. Był w stałym kontakcie z Jerzym Grasbergiem – harcmistrzem ZHP, łącznikiem Szarych Szeregów i korespondentem „Biuletynu” z getta warszawskiego.
Wiedzy na temat sytuacji i pomocy dla ludności żydowskiej dostarczali mu mieszkańcy innych gett i zbiedzy z transportów wysyłanych do obozów koncentracyjnych. W tej pracy pomagała mu Irena Adamowicz, która potajemnie wchodziła do gett w Białymstoku, Wilnie czy Kownie. Aleksander Kamiński pośredniczył w nawiązaniu kontaktu z Żydowską Organizacją Bojową. Bliskie kontakty utrzymywał również z Icchakiem Cukiermanem – łącznikiem ŻOB z AK. Siebie i swoich współpracowników, harcerzy, wspomnianą Adamowicz i Tadeusza Kwaśniewskiego, nazywał „ambasadorami żydowskiego ruchu oporu” w ZWZ-AK.
Aleksander Kamiński wielokrotnie krytykował Polskie Państwo Podziemne za zbyt zachowawczy stosunek do akcji ratowania Żydów. Władysław Bartoszewski, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata wspominał, że „Kamiński był idealistyczny, bezpartyjny, ale raczej bliższy ideałom dawnym PPS-u. On sam był ze środowiska kryształowo etycznych, czystych, idealistycznych harcerzy”. Za swoją sympatię i działalność na rzecz pomocy ludności żydowskiej znalazł się na liście osób z kręgu „Żegoty” posądzonych o sprzyjanie komunistom, przygotowanej w kwietniu 1944 r. przez Narodowe Siły Zbrojne. Aleksander Kamiński jest tam określony jako „żydofil”.
Sprawiedliwy pomógł również w marcu 1943 r. wydostać się z getta wspomnianemu już Jerzemu Grasbergowi z żoną. Dostarczał również Żydom „aryjskie papiery” i, jak mówił, „wyrobił ich więcej w latach 1943-44 niż Delegatura Rządu”. Po upadku powstania w getcie warszawskim zaangażował się w pomoc na rzecz działaczy żydowskiego podziemia. Pomógł m.in. Lubie Gewisser ukryć się po „aryjskiej stronie”, znalazł jej mieszkanie i zapewnił dokumenty. Dzięki jego pomocy przeżyła II wojnę światową.
Po upadku powstania warszawskiego i pobycie w obozie pruszkowskim Aleksander Kamiński wycofał się z działalności konspiracyjnej. Do końca II wojny światowej przebywał w Skierniewicach.
Życie Sprawiedliwego po II wojnie światowej
Po zakończeniu II wojny światowej Aleksander Kamiński przeniósł się do Łodzi. Tam podjął pracę w Katedrze Pedagogiki Społecznej na Uniwersytecie Łódzkim, jednocześnie zaangażował się w ruch harcerski. Od stycznia 1946 r. zasiadał w Tymczasowej Naczelnej Radzie Harcerskiej, a od marca pełnił funkcję wiceprzewodniczącego ZHP. W 1947 r. otrzymał stopień dr filozofii; w tym samym roku został członkiem Związku Literatów Polskich. Już wówczas rozpoczęły się jego problemy z władzami komunistycznymi. Za „reakcyjne poglądy na temat harcerstwa” w 1948 r. został relegowany ze stanowiska wiceprzewodniczącego ZHP, a w styczniu następnego roku z przyczyn ideologicznych usunięty z harcerstwa i pozbawiony stopnia instruktorskiego. W kolejnym roku zwolniono go z Uniwersytetu Łódzkiego, a jego książki objęte cenzurą wycofane były z bibliotek i księgarń. Sprawiedliwy pozostawał także stale pod obserwacją Urzędu Bezpieczeństwa.
Do pracy harcerskiej powrócił w 1956 roku. Przez pół roku przewodniczył Naczelnej Radzie Harcerskiej. Był zwolennikiem reaktywowania ZHP w porozumieniu z władzami i za ich akceptacją, pozostawał jednak przeciwny podporządkowaniu ideologicznemu organizacji PZPR.
W 1958 r. Aleksander Kamiński powrócił na Uniwersytet Łódzki, gdzie się habilitował. Zmarł w Warszawie w 1978 r., został pochowany na Powązkach. W 1991 r. został uhonorowany tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
