Podczas II wojny światowej Zofia Celińska, siostra znanego publicysty Jana Józefa Lipskiego, mieszkała z rodzicami w Warszawie przy ul. Filtrowej 69. Przez wiele miesięcy podczas Zagłady ukrywała swoje przyjaciółki z Państwowego Gimnazjum Żeńskiego im. Marii Konopnickiej – Zofię Lewinównę oraz Olę Zweibaum. Schronienie w mieszkaniu znalazło również wujostwo Lewinówny, Władysław i Rachela Kohenowie.
Zofia Celińska, choć rzadko mówi o przeszłości, pamięta dokładnie szkolne koleżanki z gimnazjum w Warszawie:
Było 50 procent Żydówek, 50 procent nie-Żydówek. I były takie stosunki w gimnazjum, że zupełnie nie było tego, co dzisiaj się czuje i co dzisiaj się widzi.
Ze szczegółami relacjonuje losy żydowskich przyjaciółek, ich rodzinne historie, wojenne tragedie. Jedna z nich, Zofia Lewinówna, poprosiła rodzinę Zofii – państwa Lipskich – o schronienie dla swego wujostwa, Kohanów. Sama ukrywała się już u nich od kilku miesięcy. Dziewczyny razem chodziły na tajne komplety. Zofia wspomina:
Byłam za smarkata, żeby podejmować decyzje. Trzeba było urobić rodziców, co łatwe nie było.
Kohanowie zostali u Lipskich około roku. Roman Lipski, ojciec Zofii, zrobił dla nich kryjówkę na wypadek rewizji. Ostrzeżeni przez sąsiada o planowanym najściu Niemców, Lipscy znaleźli dla ukrywanych inne mieszkanie w Milanówku.
Znaczenie asymilacji
O życiu Żydów w czasie wojny pani Celińska mówi dziś: „To było chodzenie po linie”. Wtedy jako 20-letnia dziewczyna była członkinią Armii Krajowej, kolportowała „Biuletyn Informacyjny”, pracowała, by pomoc rodzicom, a oprócz tego opiekowania się stałymi lokatorami, udzielała pomocy innej szkolnej koleżance, Oli Zweibaum:
“Wpadała do nas, umyła się, wykąpała, czasem się jej jakąś bieliznę dało i poszła”.
Ola pochodziła ze zasymilowanej rodziny, miała dobry wygląd. Wyprowadziła swoich bliskich z getta. Przetrwali.
Rachela Kohan źle mówiła po polsku. Żydom, którzy byli zasymilowani, łatwiej było pomóc. Natomiast Żydzi, którzy nie byli zasymilowani, z nimi było bardzo trudno, a ryzyko ogromne.
Władysław Kohan zmarł na atak serca jeszcze podczas wojny. Rachela Kohan na wieść o ewakuacji Warszawy popełniła samobójstwo. Zofia Lewinówna przeżyła. Wraz z Władysławem Bartoszewskim stworzyła jedną z najważniejszych książek o pomocy Żydom w czasie Zagłady: „Ten jest z Ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945”.
11 lipca 2001 r. Zofia Celińska została uhonorowana przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata.
