Rodzina Trammerów

A ja byłam w Izraelu w dziewięćdziesiątym czwartym razem z mężem.[...] zostaliśmy zaproszeni przez Olę, no do Yad Vashem. Bo tam już się nie sadziło drzewek, tylko się odsłaniało tabliczki na takim murze ceglanym. No i Ola tam załatwiła, że tam się znalazła tabliczka z moim imieniem, nazwiskiem i mojej mamy imieniem, z podaniem dat [...] I wtedy ona nas zaprosiła, żeby przyjechać na odsłonięcie tabliczki. No i byliśmy w Izraelu ponad tydzień, u niej mieszkając i ona brała udział w tych wszystkich uroczystościach związanych z moją osobą, co mnie nawet dość peszyło, bo ja nie należę do takich ludzi, którzy lubią być na świeczniku[...]. Ale dzięki temu zrobiliśmy piękną wycieczkę. Bo córka tej Oli, ona jest adwokatem, zafundowała nam wycieczkę nad Morze Martwe, na Massadę, do Qumram, wszędzie gdzie się dało. […] Ja mówiłam wtedy, ona się Dafna nazywa ta córka: „Słuchaj ty nie możesz tyle płacić za nas”, a ona mi mówi: „A powiedz mi - ile życie ludzkie warte? Gdyby nie ty i twoja mama to by i mnie nie było”. [...] Muszę powiedzieć, że jestem w bardzo dobrych stosunkach z nimi […]. Zresztą Dafna tu u nas też tutaj była z wizyta z matką. A ja akurat byłam wtedy w Izraelu jak jej córeczka miała trzy miesiące. No więc nawet takie zdjęcie miałam, śmiały się, że prababcia.

A jak chodzi o Olę Mandel, to była córka tego lekarza, to ona u nas była w czterdziestym drugim roku od jesieni, wtedy kiedy nas wysiedlono do Łagiewnik. Bo jej rodzice - matka była lekarką, pediatrą wyjechała do Warszawy i tam dzięki swojej dawnej pielęgniarce, która jej dała swoje papiery, pracowała w szpitalu w Warszawie. A ojciec też był lekarzem. [...] on władał siedmioma językami, [...] on umiał księgowość i nie wiadomo co jeszcze. On się ulokował w Wieliczce, a Ola była u nas. No Ola była starsza, bo Ola była z trzydziestego drugiego roku, ale ona miała świetny wygląd. Blondynka z niebieskimi oczami, jej rodzice zresztą też. […] Ola była u nas do lata czterdzieści trzy, bo wtedy matka mogła ją wziąć do siebie do Warszawy. Do dzisiejszego dnia jesteśmy zaprzyjaźnione. Ona tu była ostatnio chyba trzy lata temu. [...], najpierw z Polski wyjechali w czterdziestym ósmym roku z rodzicami, którzy się też uchowali i byli we Francji. A potem do Izraela, gdzie ona skończyła języki wschodu, [...] Bo ona jest specjalista od etiopskiego, kurdyjskiego i takich języków. Znana w Izraelu bardzo. Mieszka w Jerozolimie. Była profesorem Uniwersytetu Hebrajskiego.

Wtedy wkroczyło […] policja granatowa, razem z jakimiś Niemcami. A Marysia miała wtedy osiem lat. [...] Oni przychodzili do nas w czasie wojny, bo to nie było tak daleko, ponieważ nie było komunikacji tak jak dzisiaj, więc przychodzili w niedzielę na obiad mama zapraszała; przychodzili pieszo. No i to dziecko znało drogę do nas i wtedy jak ci Niemcy przyszli ich aresztować. To było rano, to matka jej powiedziała : Leć do cioci. No bo ona mówiła ciociu do mojej mamy. I nagle to dziecko stało przed drzwiami tej chałupy, w której myśmy mieszkali. I mama była zaskoczona. Skąd ona sama, prawie że nie ubrana. No i dowiedzieliśmy się. Bałam się bardzo, że mogą iść ślady za nią, ale na szczęście okazało się, że się nikt nie zorientował. No i ona u nas została. To był rok 43. I ona była u nas do 44 roku w jesieni wtedy kiedy się tutaj zaczęło takie już. Mama się bardzo bała, żeby ona nie została rozpoznana i w związku z tym ulokowaliśmy ją u zakonnic. Chyba w Czersku koło Warszawy, i tam ją [...] zastał koniec wojny. […] A moja mama zmarła w czasie wojny jeszcze. Z resztą dobrze się stało, że ona już tam była Marysia. Bo ja zostałam sama. No pewnie, że już miałam tych dwadzieścia lat, ale wszystko jedno. I do dzisiejszego dnia jesteśmy w wielkiej przyjaźni. Ona mnie traktuje jak starszą siostrę. Zresztą raz do roku zawsze przyjeżdża a co sobotę telefonuje. Także bardzo jesteśmy blisko związane.

Przychodzili do nas sąsiedzi, ale myśmy ich nie ukrywali. One i w ogrodzie były […] i w szkole przede wszystkim. Ale właśnie w czterdziestym czwartym roku na jesieni jakoś się zaczęło. Znaczy Ola już u nas nie była, bo Ola była w Warszawie u mamy. Moja mama się zaczęła bać. Bo coś doszły do nas słuchy, że się zaczynają interesować. Poza tym u nas się bardzo dużo osób zatrzymywało na noc z Armii Krajowej. Jak ktoś był spalony czy coś, miał adres, ponieważ to było daleko za miastem, nie było dojazdu żadnego, no to wiedzieli, że zawsze przenocować mogą i dostaną tę łyżkę strawy. [...] a tam był drugi pokój, który też należał do nas, ale tam się nie paliło, bo nie było czym. Więc jak ktoś musiał przenocować to w tym drugim pokoju. I zaczęli się interesować, że młodzi ludzie, za dużo przychodzi do nas. Także nie z powodu dziewczynek, ale z powodu Armii Krajowej. [...] i mama była w strasznym strachu, co to będzie. Tym bardziej, że ja miałam dzisiaj się mówi chłopaka, tak, który bardzo się udzielał w Armii Krajowej, […] do tego stopnia on nam też pomagał, bo właściwie dziewczynki do Krakowa do miasta nie chodziły, bo nie było powodu, a baliśmy się […]. I było tak, że Marysię trzeba było sfotografować. Potrzeba było legitymację czy coś. Ja pojechałam z nią na Limanowskiego tu w Krakowie do Podgórza. I trzeba było odebrać fotografie, i proszę sobie wyobrazić, że mój mąż późniejszy, wziął kartkę, że jak będzie do mnie jechał to odbierze zdjęcia. I w ten wieczór, w przeddzień odbioru, aresztowali go. On miał przy sobie tę kartkę [...] i adres. Już nie mówiąc, że Marysia miała bardzo kiepski wygląd. Więc jak go aresztowali to on zjadł tę kartkę, żeby nie było kontaktu.

Bardzo było dużo inteligencji żydowskiej bo przeważnie lekarze, adwokaci, notariusze, tak jak byśmy dzisiaj powiedzieli biznesmeni, większe wspaniałe sklepy to na ogół było wszystko żydowskie. No a moja mama ucząc się angielskiego, już jako dorosła osoba, przyjaźniła się z matką tej jednej z dziewczynek. A mieszkałyśmy w domu, w którym jej dziadkowie mieszkali, zanim kupiliśmy dom na osiedlu oficerskim. No i stąd była przyjaźń wielka. A znowu ta druga - jej rodzice byli lekarzami. Moja mama się leczyła u tego lekarza, no i stąd przyjaźnie i pomoc, którą później mogliśmy okazać. [...] Dzisiaj Marysia Krawczyk, wtedy się nazywała Maria Feldhorn. Ojciec był jej profesorem gimnazjalnym, polonistą. On […] pisał książki również. Bardzo miły, wykształcony człowiek. I jak wojna wybuchła to oni się schronili w Swoszowicach. To jest, znaczy dzisiaj to już do Krakowa należy. To była wioska taka. No i niestety, usłużni ludzie donieśli prawdopodobnie. Potem śmy się zastanawiali nawet bo oni oboje uczyli na kompletach w dworze, który był w Borku Fałęckim, to też tutaj pod Krakowem, i to było karane bo nie wolno było uczyć prawda polskiego. Więc ponieważ w tym samym czasie aresztowano innych nauczycieli doszłyśmy do wniosku, że może powodem były te komplety. Bo oni mieli doskonały wygląd, nikt by nie powiedział, że to byli Żydzi.