Rodzina Dębskich

powiększ mapę
Zdjęć : 2

Historia pomocy - Rodzina Dębskich

Zygmunt Dębski mieszkał we Lwowie przy ul. Rybackiej 24 i studiował na Politechnice Lwowskiej. Dawid (Duczek) Akselbrad mieszkał razem z młodszym bratem Arturem (1929-1942) u wuja, Hermana Akselbrada (1874-1943) i jego żony Berty (1879-1943). Po śmierci matki chłopców Anny Flory (Hany Blumy) z domu Merrer w 1934 r., Akselbradowie adoptowali Dawida i Artura.

Na początku okupacji niemieckiej Lwowa Dębski poznał Duczka za pośrednictwem Ireny Cieleckiej (1915-1967), która zaangażowana była w działalność konspiracyjną. Młodzi mężczyźni zaprzyjaźnili się. Duczek uciekł z getta lwowskiego i bezskutecznie próbował przedostać się na Węgry. Za pośrednictwem Cieleckiej włączył się do pracy konspiracyjnej w Armii Krajowej, posługując się nazwiskiem Leopold Kucharski. We Lwowie mieszkał u Cieleckiej przy ul. Kochanowskiego 41 i u Dębskiego oraz u prof. Emila Erlicha w Borysławiu. Był zaangażowany w przygotowywanie fałszywych papierów. Dzięki doskonałej znajomości niemieckiego służył też jako łącznik między Warszawą a Lwowem, przewoził broń. Pomagał ukrywającym się Żydom, m.in. swojemu przyjacielowi Ignacemu Krieglowi.

Wedle oświadczenia Dębskiego towarzyszył on Duczkowi w podróżach do Jarosławia, gdzie odwiedzali w getcie rodzinę dr. Zilbersteina, dawniej dyrektora banku PKO we Lwowie, przewożąc żywność. Razem wyprowadzili też z Gródka Jagiellońskiego dziadka Duczka i jego rodzinę, przewieźli ich do Lwowa i tam ukryli. Dębski przewiózł też małżeństwo żydowskie ze Lwowa do Borysławia.

Matka Ireny Cieleckiej, Helena z domu Szenker, była Żydówką. Z pomocą znajomych Dębski usunął stronę dotyczącą jej rodziny z ksiąg meldunkowych. Po zmianie metryki na nazwisko „Szumbara” zorganizował trzy kolejne mieszkania we Lwowie.

Po wejściu Armii Radzieckiej do Lwowa latem 1944 r., Duczek został aresztowany wraz z innymi członkami komórki AK i skazany na 10 lat więzienia. Wysłano go do kopalni złota na Syberii, pracował w brygadzie robotniczej elektryków i innych rzemieślników. Wrócił do Polski w wyniku amnestii po śmierci Stalina w 1953 roku. Dębski napisał w swoim oświadczeniu z goryczą: „Przeżyliśmy straszną gehennę hitlerowską, kilka razy byliśmy aresztowani, bojówki AK-wskie nas odbijały i gdy miał nadejść pokój i radość to mój przyjaciel został aresztowany, wywieziony, zniszczony moralnie, fizycznie i psychicznie”.

W 1946 r. Dębski i Cielecka wyjechali ze Lwowa do Gliwic wraz z jej matką i bratem Bolesławem. Tam pobrali się i wychowywali dwoje dzieci. Irena była sędzią sądu powiatowego w Gliwicach. Jej matka zmarła w 1947 r., a brat w 1982 roku.

Duczek mieszkał u nich przed wyjazdem do Izraela, gdzie odnalazł swojego ojca Hermana Zwi Czaczkesa. Ożenił się w Izraelu z Riną z domu Sheinberg, która również ocalała z Zagłady. Mieli siedmioro dzieci. Kontakt urwał się po śmierci Dębskiej. Dębski nawiązał ponownie kontakt z Duczkiem w 1987 roku.

W 1988 r. Instytut Yad Vashem nadał mu tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.

Bibliografia

  • Grynberg Michał, Księga Sprawiedliwych

    Leksykon uwzględnia historie Polaków uhonorowanych tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w latach 19631989. Wykaz haseł poprzedza przedmowa Icchaka Arada oraz Chaima Chefera Sprawiedliwi świata.

  • Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, 349, 1088