Dąbrowski Władysław

powiększ mapę

Historia pomocy - Dąbrowski Władysław

Przed wybuchem II wojny światowej, rodzina Ehrenwertów mieszkała w Żółkwi, koło Lwowa. Ojciec Salomon (Szlomo) (1889–1942) był kupcem. Wraz z żoną Etel (z d. Fisch, 1900–1944) mieli pięcioro dzieci – synów Michała, Dawida Efroima (1919–1944) i Mechela (1925–1944) oraz córki Sabinę (Szewę, 1912–1942?) i Sylwię (Szifrę). Najstarsza córka – Sabina – wyszła za mąż za Józefa Meistera. Na krótko przed wybuchem wojny urodziła im się córeczka Breina (Bronia, 1938–1943). Po ukończeniu gimnazjum Michałowi nie udało się dostać na Politechnikę Lwowską i, podobnie jak reszta rodzeństwa, pozostał w Żółkwi. Utrzymywał się z udzielania korepetycji z matematyki.

Po wybuchu II wojny światowej, Żółkiew znalazła się pod sowiecką okupacją. Michał wyjechał do Lwowa i podjął studia na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej, mieszkał u rodziny przy ul. Łukasińskiego. Po ataku niemieckim na ZSRR nie udało mu się ewakuować na wschód. Pozostał we Lwowie, gdzie znalazł zatrudnienie w niemieckiej instytucji Wirtschaftsinspektion Süd – inspektoracie, który od 1941 r. zajmował się organizowaniem gospodarczej eksploatacji okupowanych terenów. W sierpniu 1942 r., po fali deportacji ze Lwowa do obozu zagłady w Bełżcu, dzięki pomocy brata, Dawida, udało mu się opuścic Lwów. Dostał się do Mostów Wielkich, gdzie przebywało już jego rodzeństwo. Tam został zatrudniony w obozie pracy przymusowej, przy budowie kolejki wąskotorowej. Miejscowy komendant Johann Kroupa starał się chronić pracujących dla niego Żydów.

W czasie pracy Dawid nawiązał kontakt z Władysławem Dąbrowskim, który mieszkał w polskiej wsi Zawonie (powiat Sokal) i od 1940 do kwietnia 1944 r. pracował jako maszynista kolejki wąskotorowej, prowadzącej przez obóz żydowski w Sielcu-Zawoniu. Jak wspominał Michał Erens, Władysław był do żydowskich współpracowników zawsze pozytywnie nastawiony.

Dąbrowski obiecał pomóc Dawidowi – podał szczegółowe instrukcje, jak dostać się do jego rodzinnego domu.

Jesienią 1942 r., tuż przed deportacją tysięcy Żydów z Żółkwi, rodzeństwu zdołało sprowadzić do Mostów Wielkich matkę. Ojciec odmówił opuszczenia domu w Żółkwi i zginął w czasie akcji 22 listopada 1942 roku.

Obawiając się, że pozostała w Mostach Wielkich ludność żydowska zostanie wymordowana, w marcu 1943 r. Dawid, Michał i Mechel Ehrenwert opuścili obóz. Należeli do grupy kierowanej przez inżyniera Izydora (Izaaka) Sagera (1905–1944), która przygotowywała się do zbrojnego oporu i do zorganizowania kryjówek w okolicznych lasach. Początkowo nie przyjmowała jednak kobiet i Ehrenwertowie postanowili ukrywać się na własną rękę. Wcześniej Dawidowi udało się umieścić matkę u zaprzyjaźnionej rodziny Janka Lukomskiego w tartaku, a siostrzenicę Bronię u ubogich rolników. Sabina przebywała początkowo wraz z braćmi i siostrą w lesie, a następnie została ukryta w miasteczku Belz u samotnej kobiety, opłacanej przez Dawida. Jednak w wyniku donosu zginęła. Jesienią 1943 r. jej córka Bronia również została wydana i rozstrzelana przez policję ukraińską. Latem 1943 r. Ehrenwertowie przyłączyli się do grupy Sagera, do której należały w tym czasie również kobiety, która urosła do około 40 osób.

Wraz ze zbliżającą się zimą, Dawid postanowił zwrócić się do pomoc do Dąbrowskiego, który „bez najmniejszego wahania i rezerwy, nie prosząc o jakąkolwiek nagrodę lub obietnicę nagrody, z pobudek czysto humanitarnych, przybył nam z pomocą”. Etel i Mechela Dąbrowski ulokował w swoim domu, w bunkrze urządzonym w stajni. Michał i Sylwia ukrywali się u jego wujka – Pawła Dąbrowskiego. Dawid znalazł schronienie u innego wujka – Izydora , który ukrywał już lekarza żydowskiego dr. Leona Inslichta i jego żonę Adelę. Jak napisał w swoim oświadczeniu Dąbrowski, opiekował się on Etel i jej synem Mechelem „zakupując dla nich żywność, przygotowując razem z matką posiłki i zanosząc je do bunkra”.

5 marca 1944 r. wioska została okrążona przez oddziały ukraińskie, które zniszczyły i podpaliły wieś. Spośród całej rodziny tylko Michałowi i Sylwii udało się uciec. Po nadejściu oddziałów sowieckich w sierpniu 1944 r. Michał został powołany do Armii Radzieckiej. W pobliżu Łańcuta udało mu się zbiec, a następnie wstąpić w szeregi Wojska Polskiego. Jego siostra repatriowała się z Żółkwi.

Po wojnie Władysław Dąbrowski zamieszkał w Świdnicy. W 1948 r. Michał odwiedził Władysława. Wyjechał do Izraela, a następnie do USA. Po wojnie ukończył studia inżynierskie. Zmienił nazwisko na Erens, założył rodzinę i pracował w Nowym Jorku.

W styczniu 1991 roku Michael i Władysław nawiązali ponownie kontakt. 4 października 1994 r. Instytut Yad Vashem nadał Władysławowi Dąbrowskiemu tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.

Bibliografia

  • Erens Michael, Forest to Freedom. Recollections of my Life in Poland during the Holocaust 1939-1944