Jesteś tutaj

Strona główna Historie pomocy Historie według tematów Rada Pomocy Żydom „Żegota” Struktura „Żegoty”

Struktura „Żegoty”

Rada Pomocy Żydom „Żegota” była jedyną w okupowanej Europie wspieraną przez Państwo instytucją powołaną w celu ratowania Żydów podczas Zagłady. Powstała 4 grudnia 1942 r. w Warszawie. Działalność jej członków i członkiń polegała m.in. na wyszukiwaniu kryjówek dla Żydów ukrywających się po tzw. aryjskiej stronie, dostarczaniu dla nich fałszywych dokumentów tożsamości, czy rozprowadzaniu zapomóg. Władysław Bartoszewski, członek „Żegoty”, pisał: „[...] była to pierwsza organizacja, w której w konspiracji przeciw Niemcom siedzieli razem przy jednym stole i działali syjoniści, bundowcy, katolicy, polscy demokraci, polscy socjaliści, ludowcy – i Żydzi, i Polacy”.

„Nie przestajemy uważać ich za politycznych, gospodarczych i ideowych wrogów Polski” – pisała Zofia Kossak, Sprawiedliwa wśród Narodów Świata o Żydach w ulotce zatytułowanej „Protest!”, która została wydana przez Front Odrodzenia Polski (FOP) w reakcji na trwającą od 22 lipca likwidację getta warszawskiego (Gross Aktion). 

Spis treści: 

  • Członkowie i członkinie “Żegoty” ⇩

  • Główny trzon Rady Pomocy Żydom “Żegota” – Polscy Sprawiedliwi wśród Narodów Świata ⇩

  • Pomoc dla Żydów – główne zadanie “Żegoty” ⇩

  • Polacy ratujący Żydów – organizacja pracy i podział obowiązków ⇩

„Co więcej, zdajemy sobie sprawę z tego, iż nienawidzą nas oni więcej niż Niemców, że czynią nas odpowiedzialnymi za swoje nieszczęście” – pisała dalej Kossak, lecz jednocześnie stwierdzała: „Świadomość tych uczuć jednak nie zwalnia nas z obowiązku potępienia zbrodni”.

Swoją odezwą członkowie FOP przyczynili się do powstania późniejszej Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Polsko-żydowską organizację utworzyli działacze o skrajnie odmiennych poglądach. 

Władysław Bartoszewski (życiorys),Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, współzałożyciel Rady, wspominał: „[...] była to pierwsza organizacja, w której w konspiracji przeciw Niemcom siedzieli razem przy jednym stole i działali syjoniści, bundowcy, katolicy, polscy demokraci, polscy socjaliści, ludowcy – i Żydzi, i Polacy”.

W skład „Żegoty” weszli przedstawiciele Polskiej Partii Socjalistycznej – Wolność, Równość, Niepodległość (PPS-WRN), Robotniczej Partii Polskich Socjalistów (RPPS), Stronnictwa Demokratycznego (SD), Stronnictwa Ludowego (SL), Frontu Odrodzenia Polski (FOP), Powszechnego Żydowskiego Związku Robotniczego (Bundu) i Żydowskiego Komitetu Narodowego (ŻKN).

TRZON KONSPIRACYJNEJ ORGANIZACJI “ŻEGOTA”

Trzon Rady odzwierciedlał jej wewnętrzne zróżnicowanie. Pierwszym przewodniczącym wybrano Juliana Grobelnego (PPS-WRN), kolejnymi Leona Feinera (Bund) i Romana Jabłonowskiego (WRN). Funkcję wiceprzewodniczącego pełnił Tadeusz Rek (SL), sekretarza Adolf Berman (ŻKN) a skarbnika Ferdynand Arczyński (SD). Zakonspirowane biuro Rady mieściło się w mieszkaniu Eugenii Wąsowskiej-Leszczyńskiej przy ul. Żurawiej 24 w Warszawie(mapa) a jego prace organizowała Zofia Rudnicka z pomocą Janiny Wąsowicz, Celiny Tyszko i Władysławy Paszkiewicz (związanych z SD/SDP). Niezależnymi oddziałami kierowali Stanisław Dobrowolski (PPS) w Krakowie(mapa), Władysława Chomsowa (SD) we Lwowie(mapa), a Komitetem Zamojsko-Lubelskim Stefan Sendłak (PPS-WRN).

Komórką „Żegoty” o kryptonimie „Felicja”, odpowiedzialną za jedną piątą wszystkich ludzi objętych opieką Rady w Warszawie, kierował Maurycy Herling-Grudziński, żydowski adwokat, który pod własnym nazwiskiem pozostawał po tzw. aryjskiej stronie.

Kontakty z „Żegotą” z ramienia Delegatury Rządu RP na Kraj utrzymywali Witold Bieńkowski (FOP) oraz jego zastępca w referacie spraw żydowskich Delegatury Władysław Bartoszewski (FOP).

NIESIENIE POMOCY ŻYDOM

„Zadaniem Rady jest niesienie pomocy Żydom jako ofiarom eksterminacyjnej akcji okupanta, a to pomocy w kierunku ratowania ich od śmierci, ich legalizacji, przydzielania im pomieszczeń, udzielania zasiłków materialnych względnie, gdzie to wskazane, wyszukiwanie zajęć zarobkowych jako podstawę egzystencji, zawiadywanie funduszami i ich rozprowadzanie – słowem działalność, która pośrednio lub bezpośrednio wchodzić może w zakres pomocy”, określano cele organizacji w piśmie do Delegata Rządu RP na Kraj z 29 grudnia 1942 r.

POMOC LUDNOŚCI ŻYDOWSKIEJ – PODZIAŁ OBOWIĄZKÓW

Pracę “Żegoty” usprawniał podział na referaty: legalizacyjny, finansowy, mieszkaniowy, antyszantażowy, propagandowy, dziecięcy, do spraw prowincji, a od jesieni 1943 r. – lekarski i odzieżowy.

Biurem legalizacyjnym kierował Leon Weiss. Dostarczało ono aryjskich papierów niezbędnych do funkcjonowania poza gettami czy obozami koncentracyjnymi. „Lewe dokumenty umożliwiały nie tylko wegetowanie w ukryciu, ale w pewnych wypadkach pozwalały na otrzymanie pracy”, wspominała Maria Kann,pisarka, uhonorowana tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Referatem mieszkaniowym zarządzała Emilia Hiżowa, a jej współpracownicy wyszukiwali lokale na terenie miast oraz angażowali się w pomoc ludności żydowskiej, poprzez przygotowanie kryjówek w okolicach podmiejskich i na wsi. Działania na prowincji koordynował referat terenowy Stefana Sendłaka (PPS-WRN). Referat dziecięcy prowadziły kolejno Aleksandra Dargielowa a po niej Irena Sendlerowa (RPPS).

Na czele referatu lekarskiego stanął dr Ludwik Rostkowski, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, związany z Komitetem Lekarzy Demokratów i Socjalistów. Szczególną rolę pełniły referat antyszantażowy i propagandowy – za pomocą informacji, druków i podejmowanych akcji walczyły z szantażystami, apelowały do współobywateli Polaków oraz do świata o pomoc ludności żydowskiej. 

 Karolina Dzięciołowska, grudzień 2017
Opracowano na podstawie: bibliografia 

Przeczytaj więcej o Radzie Pomocy Żydom „Żegota”