75 lat temu powstał referat dziecięcy „Żegoty”
Referat dziecięcy, trzecia komórka powołana w strukturach „Żegoty” po referacie mieszkaniowym (1 kwietnia 1943) i terenowym (1 lipca 1943), kontynuował akcję pomocy dzieciom żydowskim, prowadzoną od kilku miesięcy przez Irenę Sendlerową ze współpracownicami (m.in. Jadwigą Piotrowską i Ireną Schultz) z Wydziału Opieki Społecznej m.st. Warszawy, czy Izabellę Kuczkowską z Wydziału Ochrony Człowieka w Społecznej Organizacji Samopomocy, a wspieraną finansowo przez Radę. Z chwilą powstania referatu dziecięcego podopieczni siatki pracownic społecznych znaleźli się bezpośrednio pod opieką „Żegoty”.
W protokole z posiedzenia prezydium Rady z 16 sierpnia 1943 r. zapisano [pisownia oryginalna za: T. Prekerowa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942-1945, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982, s. 379-380]:
2. Zjawia się p. D. [Aleksandra Dargielowa] zaproszona przez p. Mikołaja [Leona Feinera] jako kandydatka na referentkę dla spraw opieki nad dzieckiem. P. Marek [Ferdynand Arczyński] przedstawia p. D. dotychczasową działalność Rady w tym kierunku, plany i zamiary Rady; zaleca też porozumienie się z WOC, komórką SOS [Wydział Ochrony Człowieka w Społecznej Organizacji Smopomocy], która już dysponuje materiałem informacyjnym w tej dziedzinie, który to materiał stoi do dyspozycji p. D.
P. D. przedstawia trzy kierunki możliwości umieszczenia dzieci: 1. sierocińce klasztorne i opiekuńcze RGO, 2. ośrodki zdrowia, które mają możność umieszczania po domach prywatnych, 3. stworzenie zakładu nowego, np. filii „Naszego Domu” z Bielan.
P. Marek proponuje spotkanie porozumiewawcze między p. D a p. Izą [Izabellą Kuczkowską] i p. Jolantą [Ireną Sendlerową], na co p. D. się zgadza.
Uchwalono przyjąć p. D. jako referentkę dla spraw opieki nad dzieckiem przy Radzie z wynagrodzeniem 1000 zł miesięcznie. […]
4. P. Trojan [Julian Grobelny] proponuje utworzenie komisji składającej się z p. Izy, Jolanty, p. D. i pp. Mikołaja i Bor[owskiego] [Adolfa Bermana] dla spraw ref[eratu] dziecka. Uchwalono taką komisję.
Jak podaje Anna Bikont w swojej książce Sendlerowa. W ukryciu, w archiwum kibucu Lohamei Hagetaot zachował się oryginał rozliczenia pracy referatu z września 1943 roku. Aleksandra Dargielowa zapisała na dwóch bibułkach wielkości połowy kartki papieru, że w ciągu miesiąca wydano całą otrzymaną od Rady sumę 25 tys. zł, a we wrześniu „załatwiono trzydzieści sześć spraw, w załatwieniu – dwadzieścia dwie, razem – pięćdziesiąt osiem spraw”. Na tej samej kartce zapisano „liczbę dzieci”: pięćset siedemdziesięcioro pięcioro – w zakładach miejskich (prawdopodobnie Dom Małego Dziecka im. ks. Boduena) pięćdziesięcioro troje, w instytucjach RGO dwadzieścioro dwoje, a w zakładach społecznych (prawdopodobnie klasztorach) pięćset dzieci. Potrzeby finansowe referatu na październik określono na kwotę 120 tys. zł.
„Rozwinięcie się tej akcji – tak niezwykle ważnej – zależne jest jednak od większych funduszów, których Rada niestety udzielić nie może. Budżet miesięczny przyznany przez Radę temu referatowi wynosi około 30 tys. zł. Toteż organizacje żydowskie złożyły na ten cel dotację specjalną w miesiącu październiku w wysokości 50 tys. zł, gdyż taka jeszcze co najmniej kwota była konieczna, aby referat mógł potrzeby obecnej chwili zaspokoić” – zapisano w sprawozdaniu z działalności Rady za czas od grudnia 1942 do października 1943 r. [T. Prekerowa. dz. cyt., s. 395].
We wrześniu 1943 r. Aleksandra Dargielowa złożyła rezygnację z prowadzenia referatu ze względu na nadmiar pracy w RGO. Od początku października została zastąpiona przez Irenę Sendlerową. Referat samodzielnie obejmował wówczas pomocą dziewięćdziesięcioro dziewięcioro dzieci.
Czytaj historię Rady Pomocy Żydom „Żegota”
W artykułach przedstawiamy m.in. historie członków i członkiń Rady, jej strukturę, mechanizmy działania,
upamiętnienia w Polsce i Izraelu oraz pamiątki ze zbiorów Muzeum POLIN.
