Ajdels Wanda

powiększ mapę

Historia Wandy Ajdels

Wanda Ajdels i jej ojciec Leopold Pawłowski mieszkali w Radomiu, przy ul. Prostej 20. W pobliżu ich domu, w dzielnicy Glinice, mieszkało wielu Żydów, i w tych okolicach w marcu roku 1941 niemieccy okupanci utworzyli getto. Drugie powstało wokół ulicy Wałowej. Wanda pomagała zamkniętym tam Żydom, zostawiając im od czasu do czasu żywność na brzegu wyschniętego stawu rybnego na swojej posesji.


Uratownie Bernarda Ajdelsa 

W 1942 roku Niemcy przeprowadzili akcję wysiedleńczą w getcie. Większość radomskich Żydów została wtedy deportowana do obozów w Treblince, Bliżynie i Buchenwaldzie, a około tysiąca zginęło w masowych egzekucjach. Pozostałych przy życiu Niemcy umieścili w lokalnym obozie pracy. Ich stopniowe wyniszczanie trwało do połowy 1944 roku.

Pewnego wieczoru w roku 1942 na brzegu wyschniętego stawu Wanda znalazła nieprzytomnego mężczyznę; był to Bernard Ajdels. Pawłowscy ukryli go u siebie, a jego przebywającym w getcie rodzicom Wanda zanosiła paczki z żywnością. Pod koniec roku wyrobiła Bernardowi kenkartę na nazwisko Edward Jarosz. Metrykę do niej dostała w kancelarii kościoła przy ul. Rydwańskiej.

Aresztowanie przez gestapo

W roku 1943 na skutek donosu gestapo aresztowało Bernarda i Wandę. Kobieta, skatowana podczas przesłuchań, została umieszczona w szpitalu więziennym, a później w szpitalu przy ul. Malczewskiego. Stamtąd z pomocą siostry zakonnej po 4 miesiącach zdołała uciec. Do końca wojny ukrywała się u znajomych.

Bernard trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz, później do Sachsenchausen. W listopadzie roku 1945 powrócił do Radomia i odnalazł Wandę. Wkrótce zostali małżeństwem.

Uhonorowanie Wandy Ajdels

5 lutego 1985 r. Instytut Yad Vashem w Jerozolimie uhonorował Wandę Ajdels tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata

Więcej

Bibliografia

  • Grynberg Michał, Księga Sprawiedliwych

    Leksykon uwzględnia historie Polaków uhonorowanych tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w latach 19631989. Wykaz haseł poprzedza przedmowa Icchaka Arada oraz Chaima Chefera Sprawiedliwi świata.