Rodzina Janusów

powiększ mapę

Historia pomocy - Rodzina Janusów

Przed wojną Bronisław Janus mieszkał z rodziną – żoną Heleną, synem Krzysztofem i rodzicami Marianną i Stanisławem – w miejscowości Biskupice, gmina Pilica. Ich dom był położony na skraju wsi, w pobliżu leśniczówki.

Bronisław często widywał się z młynarzem, jednym z braci Berlińskich w pobliskiej wsi Wierp Małoszyna, gmina Pilica. „Ja jeździłem do tego młyna bardzo często i znałem tego Żyda”, wspomina Bronisław.

Berlińscy związani byli z rodziną Rusinków mieszkającą w Pilicy, powiat Olkusz przy ul. Reformackiej 12. Wedle relacji Bronisława jeden z braci Berlińskich był narzeczonym Estery Rusinek, ale ze świadectw samej Estery z 1955 r. złożonych wynika, że  Mordechaj Berliński (1900-1943?) był mężem Karoli, Aron (1895-1943) Szoszany Grossfeld, a ich brat Adolf (1902–1992) był żonaty z siostrą Estery, Chaną (1910–1943), i miał z nią córkę Hindę.

Estera mieszkała z rodzicami, Abą i Rywką z domu Grossmacht (1891–1943).  Aba Rusinek (1890-1943) prowadził tam przedsiębiorstwo transportowe. Estera pracowała jako konduktorka w należących do firmy autobusach. W styczniu 1939 r. Rusinkowie stracili koncesję na prowadzenie firmy i Estera pozostała na utrzymaniu rodziców.

Jesienią 1942 r. Janus natknął się na Berlińskiego: „Prosił mnie wtedy, czy nie udzieliłbym mu pomocy, czy nie ukryłbym go. Mówił mi w sumie o kilku osobach”. Po naradzie rodzinnej Janus zgodził się na ich przyjęcie i przygotował dla nich kryjówkę w chlewie. Berliński zjawił się w domu Janusów z pięcioma młodymi osobami, była wśród nich Estera Rusinek. Jak zeznał Janus: „Byli to młodzi ludzie, których nigdy wcześniej nawet nie widziałem. Oni przebywali praktycznie cały czas w tej ziemiance. Wychodzili tylko wieczorami lub nocą”. Marianna Janus przygotowywała dla nich jedzenie i zanosiła do ziemianki. Ukrywani dawali Janusom pieniądze, za które robiono w Pilicy zakupy. Pomoc, jak pisał po latach Janus, wynikała „z dobrej woli”.

W zeznaniu złożonym w 1945 r. Estera Rusinek podkreśla doświadczenia konspiracyjne w Pilicy i przygotowywania młodych do zorganizowania zbrojnego oporu. W ramach przygotowań młodzi ludzie wykorzystywali kryjówki budowane u chłopów sprzyjającym partyzantom, m.in. „w kryjówkach zbudowanych przez chłopa Bronisława Janusia [Janusa]”.

Estera wspomina wydarzenia z 12 stycznia 1943 r., kiedy do gospodarstwa Janusów przybyło gestapo, żądając od szwagra Janusa, aby „wydał kryjówkę pod chlewem. Szwagier bronił się mówiąc, że on nietutejszy. Zaczęli sami szukać i znaleźli”. Młodzi Żydzi, ukrywający się u Janasów byli uzbrojeni. Estera opisuje walkę, która wywiązała się między 12 młodymi Żydami dowodzonymi przez Oskara Zuckhafta. W grupie byli m.in.: Wolf Zeew Frucht (1906–1943), Żyd pod pseudonimem „Marynarz”, wujek Rywki – Berek Rusinek (1910–1943) – rzeźnik z Pilicy, Paliwoda i Zorza.

Kiedy odgłosy walki ucichły kilku bojownikom udało się uciec. Poliwoda zatrzymał się u znajomego chłopa, a pozostali uciekinierzy u chłopa nazwiskiem Głąab. Następnie udali się do Sosnowca. Estera znalazła się w obozie na małej Środuli.

Tragiczne wydarzenia z 12 stycznia 1943 r. relacjonuje także Bronisław Janus. Sam był wówczas nieobecny w domu, gdyż pojechał na targ do Pilicy. W domu nie było także  jego ojca Stanisława – przebywał w pobliskiej leśniczówce. Obaj ocaleli, zaś w domu Janasów zamordowani zostali: matka, żona i syn Bronisława Janasa, jego siostra Zofia Madej i szwagier Mieczysław Madej oraz Genowefa – córka innej siostry Bronisława, Anieli, który przebywała na robotach przymusowych w Niemczech.

Zorientowawszy się, że jego dom jest przeszukiwany, Bronisław ukrył się w lesie, a następnie obserwował wydarzenia z odległości około 500 metrów. W spalonych zabudowaniach znalazł zwłoki rodziny i ukrywanych Żydów. Już do końca wojny ukrywał się przed Niemcami w lesie.

Janus nigdy nie dowiedział się skąd Niemcy wiedzieli, że w jego domu ukrywali się Żydzi.  Nie był też pewien, czy Estera Rusinek przeżyła, choć wśród zabitych nie znalazł jej ciała: „Już po wojnie mówiło się w okolicy, że ona się uratowała uciekając z płonących zabudowań, ale są to tylko pogłoski”, wspomina Bronisław.

W 1945 r. Estera Rusinek zamieszkała w Sosnowcu, gdzie złożyła zeznanie na temat swoich przeżyć w czasie II wojny światowej. Wyszła za mąż za swojego szwagra Adolfa Berlińskiego, którego żona Chana i córka Hinda zginęły w Auschwitz. Berlińscy wyjechali do Izraela.

W swoim zeznaniu złożonym w Katowicach w 1995 r. przed Główną Komisją Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Janas zauważył: „Myślę, że opisana wyżej historia, a zwłaszcza tragiczne losy mojej rodziny mogą stać się podstawą do uznania mnie za ‘Sprawiedliwego wśród Narodów Świata’. Chciałbym mieć na starość taką satysfakcję”.

W 1997 r. Instytut Yad Vashem podjął decyzję o przyznaniu Stanisławowi i Mariannie Janusom oraz ich synowi Bronisławowi tytułów Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.

Bibliografia

  • Archiwum Yad Vashem, 7669