Biografia Ireny Sendlerowej

Irena Sendlerowa to jedna z najbardziej znanych polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Tytuł ten otrzymała za zasługi z czasów II wojny światowej – działając w konspiracji, także w strukturach Rady Pomocy Żydom „Żegota”, prowadziła akcję ratowania dzieci żydowskich z getta warszawskiego. Wraz z grupą współpracowniczek, udało jej się ocalić kilkaset dzieci. Przeczytaj biografię Ireny Sendlerowej.

„Wychowana byłam w duchu, że obojętna jest sprawa religii, narodu, przynależności do jakiejś rasy – ważny jest człowiek!”

– pisała w życiorysie Irena Sendlerowa.

Irena Sendlerowa z d. Krzyżanowska urodziła się 15 lutego 1910 r. w Warszawie. Dzieciństwo spędziła w Otwocku, gdzie jej ojciec, Stanisław Henryk Krzyżanowski, lekarz, był dyrektorem sanatorium.

Młodość i pierwsza praca w opiece społecznej

Studia na Uniwersytecie Warszawskim podjęła w 1928 roku. Podczas nauki wstąpiła do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. Studiowała z przerwami prawo i polonistykę, żadnego z kierunków nie ukończyła. Niedługo przed wybuchem drugiej wojny światowej przygotowała pracę magisterską poświęconą Elizie Orzeszkowej a jej obronę – prawdopodobnie – planowała na jesień 1939 roku. 

W 1931 r. poślubiła Mieczysława Sendlera, asystenta na wydziale filologii klasycznej UW. Oficer kampanii wrześniowej spędził w niemieckim obozie jenieckim w Woldenbergu pięć i pół roku.

Życie zawodowe rozpoczęła Sendlerowa w 1932 r. podejmując pracę w dziale prawnym Sekcji Pomocy Matce i Dziecku przy Wolnej Wszechnicy Polskiej. Pełniła jednocześnie funkcję pracowniczki socjalnej, psychoterapeutki i – powiedzielibyśmy dziś – edukatorki seksualnej. Kiedy w 1935 r. sekcję zlikwidowano, dostała etat w Wydziale Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego Zarządu m.st. Warszawy. Tam zastała ją wojna.

Wybuch wojny, pomoc niesiona Żydom

W krótkim czasie po wejściu Niemców do Polski, razem z koleżankami z Wydziału Jadwigą Piotrowską, Ireną Schultz i Jadwigą Deneko, zaczęły organizować pomoc dla Żydów.

W oświadczeniu dla Instytutu Yad Vashem zapisała:

„Podstawową pomocą w opiece społecznej był wywiad środowiskowy. A więc fałszowałyśmy wywiady – tzn. podstawiało się zmyślone nazwiska i w ten sposób zdobywałyśmy pieniądze, produkty żywnościowe, odzież”.

Pomoc w getcie warszawskim

Po 16 listopada 1940 r., kiedy Niemcy zamknęli getto warszawskie, Sendlerowa wchodziła na jego teren dzięki przepustce wydanej przez dyrektora Miejskich Zakładów Sanitarnych, Juliusza Majkowskiego. Jej działania w tym czasie miały charakter indywidualny. Odwiedzała przyjaciół i znajomych. Dostarczała żywność, lekarstwa, pomagała w wyprzedawaniu dobytku. Z czasem zaczęła pomagać przy organizacji zajęć dla dzieci, koncertów.

„Większość opiekunek społecznych miała przepustki, ale dzieci z getta wyprowadzały tylko incydentalnie. Opiekunki w większości podejmowały pracę po wyprowadzeniu dzieci lub dorosłych z getta”, świadczyła Jadwiga Piotrowska.

„W ciągu okresu 1940–1942 umieściłyśmy po stronie polskiej kilkanaście niemowląt żydowskich w wieku do I roku”, wspominała Sendlerowa. Prawdopodobnie jeszcze przed 22 lipca 1942 r. – rozpoczęciem przez Niemców akcji likwidacyjnej w getcie warszawskim – poszukiwała finansowych środków na ratowanie dzieci żydowskich. Po rozpoczęciu akcji jej przepustka nadal była ważna.

Sendlerowa w Radzie Pomocy Żydom „Żegota”

Najpewniej w styczniu 1943 r. nawiązała kontakt z Julianem Grobelnym „Trojanem”, prezesem Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Włączenie się w strukturę tej konspiracyjnej polsko-żydowskiej organizacji umożliwiło połączenie wysiłków pracownic Wydziału Opieki. Przyjęła pseudonim „Jolanta”. Przekazywała pieniądze podopiecznym, wyszukiwała bezpieczne do ukrywania się lokale.

W sierpniu 1943 r. Sendlerowa weszła w skład powołanego przy „Żegocie” referatu dziecięcego. We wrześniu przejęła jednostkę od kierującej nią Aleksandry Dargielowej.

Przeczytaj także:

Więziona na Pawiaku

Kilkanaście dni później aresztowało ją gestapo. Z więzienia na Pawiaku wydostała się dzięki finansowemu wsparciu Rady – akcję uwolnienia przeprowadziła znajoma z Wydziału Opieki, Maria Palester. Stała się Klarą Dąbrowską, zmieniała miejsca zamieszkania i kontynuowała współpracę z „Żegotą”.

Powstanie warszawskie zastało ją u państwa Palestrów w dzielnicy Mokotów. Do września służyła jako pielęgniarka w punkcie sanitarnym przy ulicy Fałata. Pod nazwiskiem Zgrzembski ukrywał się z Sendlerową kolejny jej mąż, Adam Celnikier, którego wcześniej wspomagała w getcie. Całą grupą uniknęli obozu w Pruszkowie i trafili na Okęcie, gdzie współtworzyli punkt szpitalny.

Życie rodzinne, zawodowe i społeczne po wojnie

Kilka powojennych lat pomieszkiwały z nią ocalałe dziewczynki Irena Wojdowska i Teresa Tucholska. Rozstała się z Mieczysławem Sendlerem, po latach ponownie się zeszli. Urodziła dwóch synów i córkę. Jeden z chłopców zmarł niedługo po urodzeniu, drugi chorował na serce i odszedł przedwcześnie w latach 90. XX wieku.

Kontynuowała prace w Wydziale Opieki Społecznej. Angażowała się w działania społeczne i edukację. Działała w Lidze Kobiet, w Stołecznej Radzie Narodowej przewodniczyła komisjom do spraw wdów i sierot oraz zdrowia. Należała do Ogólnopolskiej Ligi do Walki z Rasizmem, założonej przez działaczy „Żegoty”: Arczyńskiego, Bermana, Reka i Bartoszewskiego, oraz do warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci i Towarzystwa Szkoły Świeckiej.

W 1947 r. wstąpiła do Polskiej Partii Robotniczej i weszła w skład władz partyjnych jako członkini Sekcji Opieki Społecznej przy Wydziale Socjalno-Zawodowym Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej. W 1948 r. została członkinią Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, działała w Ministerstwach Oświaty i Zdrowia. W 1950 r., usunięta ze stanowiska naczelniczki Wydziału Opieki Społecznej Zarządu Miasta, objęła funkcję kierowniczki wydziału socjalnego w Związku Inwalidów, kilkanaście lat – do otrzymania renty w latach 60., o którą postarała się w związku z chorobą serca – kierowała technikami dla pracowników medycznych.

Z relacji córki, Janiny Zgrzembskiej, wynika, że po 1956 roku, na fali antysemickich nastrojów w Polsce, rozważała wyjazd do Izraela. Podczas antysemickiej kampanii w marcu 1968 r. rozmawiała z Jadwigą Piotrowską o tworzeniu „nowej »Żegoty«”.

Tytuł Sprawiedliwej wśród Narodów Świata

W 1946 r. otrzymała Złoty Krzyż Zasługi za ratowanie Żydów w czasie okupacji – pierwsze z wielu odznaczeń przyznanych po wojnie. Instytut Yad Vashem w Jerozolimie uhonorował ją tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata w 1965 roku. Kilkanaście lat później, w 1983 r., podczas wizyty w Izraelu, zasadziła drzewko oliwne w Ogrodzie Sprawiedliwych: 

„Drzewko na górze w Jerozolimie to nawet coś więcej niż pomnik. Pomnik bowiem można by zniszczyć, a Drzewko Pamięci będzie zawsze rosło”.

Irena Sendlerowa zmarła 12 maja 2008 r. w wieku 98 lat.

Karolina Dzięciołowska, maj 2018
Opracowano na podstawie: bibliografia

Przeczytaj więcej