Rodzina Bajaków

No i ciągle były akcje. Akcje pamiętam, wracałem do domu, było w mieście i tam Niemcy stali z… karabiny, prawda, położyli… postawili właściwie, śmieli się, mieli chyba pomocników też Nie… Nie… Niemców. Poszedłem do domu, wszyscy byli przerażeni, że coś będzie. Nasz pokój, jak wspomniałem, wchodziło się do niego przez inny pokój, drzwi były zamknięte no i zaczęła się akcja, zaczęli wyrzu… wyganiać Żydów. Ja się ze strachu schowałem pod łóżko. Słyszeliśmy dwa strzały gdzieś w korytarzu, na zewnątrz i płacz wypędzanych. Kiedy wszystko się uspokoiło, ojciec mi powiedział, żebym wyszedł zobaczył, co się dzieje. Na korytarzu leżał we krwi nasz krewny, na zewnątrz jego ojciec. No i potem urządzano getto w Zamościu. Ojciec chodził do, do przymusowej pracy do Niemców. Pewnego razu powiedział do nas: „Nie wiem, czy wrócę”. I żegnał się z nami. Powiedzieliśmy: „Jeżeli nie wiesz, czy wrócisz, to dlaczego idziesz? Nie idź!”. A on mówi: „Ja muszę pójść”.

W sumie w 1966 roku, na Millenium, napisałem artykuł i on się obja… i on się właśnie ukazał w ty… „Tygodniku Powszechnym“ zatytułowany „Moje życie“ i tam wszystko ujawniłem. A więc kiedy się ujawniłem, to było, to było w parafii chodelskiej i, o dziwo, ludzie mnie w ogóle nie dokuczali, nikt, tylko było zaciekawienie, że ks… ksiądz jest Żydem, bo ja właściwie byłem bardzo gorliwy. Nikt nie miał, do mnie nic nie miał. I już jako Żyd ujawniony, ksiądz Wincenty Łabkiewicz z Abramowic, Głusk Abramowice, poprosił mnie żebym głosił rekolekcje jako ksiądz-Żyd. On szuka jakiś sensacji. No ludzie dopisywali, byli ciekawi, co to jakiś ksiądz-Żyd głosi rekolekcje. Potem przyszło mi pracować w tej parafii, właśnie za czasów Gomułki, no nagonka na Żydów, ale mnie ta nagonka nie dotyczyła, ludzie mi nie dokuczali w ogóle nikt mnie od Żydów nie wyzywał.

Pochodzę z bardzo religijnej rodziny żydowskiej. Miałem bardzo porządnych rodziców. Nazywali się Maria Miria Mariem i Mendel Griner. Miałem brata, który się nazywał Chaim, to on był najstarszy, potem były dwie siostry: Szajndla i Sura. Ja byłem najmłodszy. Z wczesnego dzieciństwa to wiele nie pamiętam. Rodzice zajmowali się sprzedawaniem drzewa opałowego oraz węgla. W czasie wakacji, wiem, rodzice wynajmowali jakiś sad gdzieś na wsi. Pilnowaliśmy tych owoców i później zrywaliśmy i, i te owoce się sprzedawało. Nawet w okresie świątecznym, tym dla […] chrześcijan, jeździliśmy na, na wieś sprzedawać wapno czy coś tak. [Po] prostu trzeba było handlować, żeby żyć.

Zostawiłem nawet buty i uciekłem. Ale uciekłem do Lipska-Polesia, tam, gdzie się Bajakowie wyprowadzili, bo tam się budowali. No i przyjęli mnie. No więc u nich byłem. Nawet ten raz byłem na pastwisku to ten Kuroń Czesław przyszedł, to był bardzo dobry człowiek i powiedział: „Co ty! Dlaczego uciekłeś o mnie o, źle ci u mnie było?!“. Ja mówię: „Było mi bardzo dobrze“, przecież nie mogłem mu powiedzieć, uciekłem, bo jego siostra mnie wyzywała od Żydów. No pewnego razu ta babcia, w cudzysłowie, Harasimowa, przeprowadziła swoją krowę do swojej córki, Teofilii. Taka łaciata, czerwona, a tamci mieli ma… mniejszą krowę, czerwoną. Kiedy odchodziła ja krzyknąłem do tej babci, nie wiem za co ja jejo nie lubiłem, ale ona to jest w sumie dobra kobieta, zacząłem wołać za nią: „Babciu! Ja waszej krowy paść nie bedę“. I rzeczywiście na drugi dzień wypędziłem tylko czerwoną krowę, tamtą nie. Tamta ryczała, gospodarz ją wyprowadził, nic nie mówił, ale jak przyszedłem do domu to mi sprawił dobre lanie i powiedział: „Spróbuj uciec to ja cie złapię!“. A jednak raniusieńko następnego dnia wstałem i uciekłem.

Więc chciałem jechać do Izraela, właśnie dzięki temu artykułowi odnalazłem brata. Jeszcze przedtem studiowałem na KUL-u biblistykę, bo chciałem się trochę poduczyć przed wyjazdem, nie myślałem o tym żeby być profesorem wcale, biskup się zezwolił, ale z wyjazdem samym miałem kłopoty, bo biskup, mogę go zrozumieć, nie mógł mnie wysłać gdzieś do jakiejś diecezji jerozolimskiej, która mnie nie prosi. Normalnie biskup prosi to wysyła, wysłać komuś księdza, tak. Ale jednak zgodzono się, powiedziano: „Jest, papiery się… jedź, papiery ci potem doślemy“. Więc jechałem, siostry mnie spakowały, pomogły mi się spakować i pojechałem do Wiednia. Kiedy wyjeżdża… opuszczałem Polskę, płakałem, bo właściwie ja nie jechałem chętnie, to był jakiś przymus, powołanie wbrew własnej woli jechałem no. A w Polsce było mi bardzo dobrze. Z Polski miałem napisane „Żyd“, a przyjechałem do Izraela napisano mi „Polak“. Bo skoro zmieniłem religię, to nie jestem Żydem.

Chłopiec żydowski starszy ode mnie, mnie spotkał na ulicy i spytał mnie się, czy ja chcę żyć. Powiedziałem: „Oczywiście, że tak!”. „To zaczekaj, ja ci przyniosę metrykę chrztu. Polską”. Spytałem się: „A skąd ty weźmiesz?”. „Co cię to obchodzi?! Zaczekaj, ja ci ją przyniosę”. Oczywiście przyniósł. I ta metryka mi uratowała życie, bo przy torach kolejowych w Zamościu był ob… obóz przymusowej pracy, tam się też chłopcy żydowscy zakradali. Ja raz przyszedłem tam, do pracowni… krawieckiej i Niemiec jak szedł do nich to oni mnie nakryli płaszczem gdzieś w kącie no i potem poszedł to mnie wypuścili. Raz nawet tam przenocowałem i jeden z Żydów mnie wziął do łóżka, dał mi nawet coś jeść, było zimno przecież. No więc pewnego razu poszedłem zakraść się do strażnicy przy tym obozie przymusowej pracy, to było po drugiej stronie szosy i dwóch Niemców ze… weszło i tak bardzo grzecznie powiedzieli: „Chodź z nami chłopcze”. Zaprowadzili mnie do żandarmerii. Spytał mnie się żandarm: „Ile masz lat?”. „Tyle i tyle”. Uderzył mnie w twarz. „Nieprawda!” Ja wyciągnąłem metrykę, popatrzył. A Polacy mnie nau… nauczyli jak ja się nazywam, jakie są moje dane, to wszystko znałem na pamięć. Ten kiwnął głową, tak. No i zaprowadzono mnie do, do gdzieś, do żandarmerii gdzieś w innym budynku. Siedział taki starszy człowiek, Niemiec, no i Żydówka była młoda, którą złapano, wiem, że ją pytano o, o tą opaskę z, z tym… z gwiazdą Żyd[owską] Dawida, mówi: „Nie mam”. No więc oni się, ona się widocznie przyznała, że jest Żydówką. Kiedy pokazałem temu Niemcowi metrykę urodzenia, chrztu, popatrzył na metrykę i na mnie i powiedział tak: „On idzie na wolność, a ta na śmierć”.

Mój ojciec pracował jakiś czas u Niemców. Pewnego razu przyszedł bardzo potłuczony bo Niemcy zrobili sobie pośmiewisko. Wsadzali Żydów na konie i podcinali je batami. Mój ojciec nie umiał jeździć na koniu, spadł i się potłukł. No jak chodzi o jakieś utrzymanie, no wiem, że była taka studnia niedaleko domu i w dni jarmarczne to moje siostry szła, szły tam z wiadrem i po prostu poiły konie. I ze coś dostawały, jakieś pieniądze za to. Ja natomiast, ponieważ był kontyngent, czyli przymusowe dostarczanie mate… materiałów, tych produktów rolniczych jak kapusta, ziemniaki, inne rzeczy, czepiałem się furmanek i nieraz dostawało się batem i coś łapałem, jakiegoś buraka czy ziemniaka, co się dało, żeby, żebyśmy mieli z czego żyć.