Działalność Ireny Sendlerowej w „Żegocie”

Po 22 lipca 1942 roku, kiedy Niemcy rozpoczęli akcję likwidacyjną getta warszawskiego i z Umschlagplatzu ruszyły masowe transporty Żydów do obozów Zagłady, Irena Sendlerowa z koleżankami z Wydziału Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego urzędu miasta wzmogły poszukiwania dodatkowych środków na pomoc mieszkańcom getta. W dzielnicy zamkniętej gwałtownie wrosły wówczas ceny a budżet pomocy społecznej, z którego kobiety finansowały nielegalnie fałszywe dokumenty, zmalał.

Do spotkania Ireny Sendlerowej z Julianem Grobelnym, prezesem działającej od grudnia 1942 r. Rady Pomocy Żydom „Żegota”, doszło prawdopodobnie w styczniu 1943 r. przy ulicy Żurawiej 24 w Warszawie. Współpraca z „Żegotą” umożliwiła pracowniczkom Wydziału Opieki zintensyfikowanie działań. Z dodatkowych funduszy od Rady opłacały po tzw. aryjskiej stronie wynajem mieszkań dla dorosłych oraz utrzymanie żydowskich dzieci w polskich rodzinach. Trzy czwarte dzieci, które wspomagały poza gettem, umieszczały w zakładach zamkniętych – sierocińcach i klasztorach.

„Pomoc materialna od »Żegoty« była minimalna, ale systematyczna”, cytuje Sendlerową Anna Bikont, autorka książki o Sprawiedliwej. „Te kwoty, które otrzymywali nasi podopieczni, były niewystarczające w ich sytuacji stałego ukrywania się i niewspółmierne do stale rosnących cen. Pamiętam, że w pewnym okresie kilogram słoniny kosztował tysiąc czterysta złotych. Ale w kontaktach bezpośrednich z ukrywającymi się często słyszałam, że nasza pomoc dawała iskierkę nadziei w ich tragicznym położeniu”.

Po 19 kwietnia 1943 r., kiedy wybuchło powstanie w getcie warszawskim, kobiety zapewniły sieć lokali – tzw. pogotowia opiekuńcze – w których na czas potrzebny „Żegocie” do wyrobienia dokumentów i wyszukania bezpiecznych adresów ukrywano dzieci lub dorosłych. Do adresów tych należało m.in. mieszkanie Stanisławy Bussoldowej przy ulicy Kałuszyńskiej, lokal Ireny Schultz przy ulicy Leszno, mieszkanie rodziny Kukulskich przy ul. Markowskiej 15 czy dom Jadwigi Piotrowskiej przy ulicy Lekarskiej. „Dom jej stał się »Pogotowiem Opiekuńczym« dla ludzi opuszczających getto”, wspominała Sendlerowa działalność Piotrowskiej.  

Przeczytaj także:

Referat dziecięcy „Żegoty”

W sierpniu 1943 roku Julian Grobelny powołał w „Żegocie” referat dziecięcy. Na jego czele stanęła Aleksandra Dargielowa a w skład weszli Irena Sendlerowa, Izabella Kuczkowska, Leon Feiner i Adolf Berman. Sendlerowa odpowiadała za przekazywanie pieniędzy dla ukrywających się. Interweniowała, kiedy należało w pilnym trybie znaleźć nowy lokal. W październiku 1943 r. objęła po Dargielowej funkcję kierowniczki. Referat miał wówczas pod opieką finansową dziewięćdziesięcioro dziewięcioro dzieci, wspomagał również w nagłych przypadkach te w klasztorach i zakładach Rady Głównej Opiekuńczej, organizując lokale zastępcze.

18 października 1943 r. Sendlerową aresztowało gestapo. Być może wskutek donosu sąsiadki. Listy dzieci z ich prawdziwymi danymi ukryła pod ubraniem goszcząca wówczas u niej koleżanka z Wydziału Opieki, Janina Grabowska. Po przesłuchaniu w siedzibie gestapo w Alei Szucha, przewieziono Sendlerową do więzienia na Pawiaku, skąd 13 listopada wydostała się dzięki łapówce przekazanej przez „Żegotę”. Akcję uruchomiła Maria Palestrowa, znajoma z Wydziału.

Ze względów bezpieczeństwa Sendlerowa przybrała imię „Klary Dąbrowskiej”, zmieniała adresy zamieszkania. Po miesiącu wróciła do funkcji kierowniczki referatu dziecięcego. Jego działalność stopniowo się rozrastała. W maju 1944 r. obejmował opieką finansową około trzystu dzieci. Powstanie warszawskie przerwało siatkę pomocy.

Karolina Dzięciołowska, maj 2018
Opracowano na podstawie: bibliografia

Przeczytaj więcej