Rodzina Grocholskich

powiększ mapę
Zdjęć : 1

Historia pomocy - Rodzina Grocholskich

Józef Grocholski mieszkał przed wojną w Kopyczyńcach w województwie tarnopolskim wraz z żoną Olgą i synem Frankiem (ur. 1934). Ich dom mieścił się na skraju miasta, był oddalony od innych gospodarstw. W młodości Olga pracowała jako kucharka u zamożnej rodziny żydowskiej – Leona (Leiba Barucha) Hirscha i jego żony Malki (z domu Badian), gdzie poznała żydowskie zwyczaje. Przed zamążpójściem dostała od swoich pracodawców posag. Józef zaś kolegował się z Pinchasem Fuksem, z którym chodził do szkoły i na mecze piłkarskie.

Jesienią 1943 r. Pinchas zwrócił się do Józefa z prośbą o ratunek. Fuks ukrywał się do tego czasu w lesie oraz u Ukraińca, przez którego został obrabowany i wyrzucony. Groziło mu wydanie w ręce Niemców.

Grocholski zgodził się ukryć Pinchasa, jego kuzynkę Edkę Fuks i starszą kobietę o nazwisku Sznajder. Przygotowano dla nich specjalną kryjówkę – ziemiankę wykopaną w sadzie, pozornie służącą jedynie do przechowywania ziemniaków. Syn Grocholskich, Franek, dostarczał do kryjówki jedzenie i wynosił wiadro z nieczystościami. Franek dostarczał im też gazety, które czytali przy lampie naftowej.  Józef kupował jedzenie dla rodziny i ukrywanych Żydów na targu w Kopyczyńcach, sprzedawcom tłumacząc, że kupuje większe ilości żywności, by uniknąć zbyt częstych wypraw po zakupy do miasta. Gdy zimą Pinchas odmroził sobie nogi, Józef dał mu puchową kołdrę.  Ukrywający wychodzili z kryjówki jedynie nocą.

Żydzi pozostali w ukryciu aż do wiosny 1944 r., gdy Kopyczyńce zostały wyzwolone przez Armię Czerwoną. W tym czasie przyszła na świat córka Grocholskich, Helena. Rodzina Pinchasa: ojciec Motie, matka Chaja i rodzeństwo – brat Ulo z żoną Tonką (z domu Fest), bracia Lorenc i Leibic (?) – zginęli.

Brat Józefa, Stanisław Grocholski(żoną którego była siostra Olgi Grocholskiej), także ukrywał w swoim domu Żydów:  Jakuba i Edwarda Wernerów, Ignacego i Nastkę Halpertów, Ignacego Chutysa, Surkę Sznajder i Rifkę Gurtman.

Po wojnie Grocholscy wyjechali z rodzinnej miejscowości. Jako repatriantów osiedlono ich we wsi Przemków (powiat Szprotawa), gdzie prowadzili gospodarstwo rolne i gdzie urodziło im się jeszcze troje dzieci: Janka (ur. 1946), Teresa (ur. 1949) i Bronek (ur. 1954).

Pinchas Fuks zamieszkał w Wałbrzychu. Z żoną Nettie Hirsch – córką Leona (przedwojennego pracodawcy Olgi) ukrywaną w Kopyczyńcach przez Stefana Kunickiego na strychu obory – opuścili Polskę i zamieszkali w obozie DP w Wegscheid w Amerykańskiej strefie okupacyjnej w Austrii. Tam w 1947 r. urodziła się im córka Klara (Claire). Następnie wyemigrowali do Kanady i zamieszkali w Winnipeg, gdzie Pinchas zmienił nazwisko na Paul Fox. Edka Fuks wyjechała po wojnie do Izraela, gdzie wyszła za mąż i urodziła córkę Alyssę.

Fuksowie utrzymywali kontakt z rodziną Grocholskich, wysyłając listy, pieniądze i paczki, także z lekarstwami. Wysłali też suknię ślubną dla córki Grocholskich, Heleny. W 2010 r. córka Pinchasa Fuksa – Claire Hoffer – przyjechała do Polski i na Ukrainę. W 2013 r. przyjechała ponownie, być spotkać się z rodziną Grocholskich.

W 1970 r. Stefan Grocholski złożył zeznania w Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Zielonej Górze. Zeznanie Grocholskiego zostało przekazane do Instytutu Yad Vashem dopiero kilkanaście lat później.  W 1987 r. Instytut podjął decyzję o przyznaniu Józefowi i Oldze Grocholskim tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W tym samym roku tytuł Sprawiedliwego otrzymał również brat Józefa, Stanisław, wraz z żoną Anną.

Bibliografia

  • Archiwum Yad Vashem, 3655.1