Wernisaż wystawy „Between life and death” w Wilnie
W rok po pierwszym wernisażu w siedzibie Komisji Europejskiej w Brukseli, wystawa „Between life and death” została pokazana w Wilnie, w Centrum Tolerancji Państwowego Żydowskiego Muzeum im. Gaona. W otwarciu wystawy, zorganizowanym w związku z Międzynarodowym Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu, wzięli udział liczni goście, w tym minister kultury Litwy, dr Mindaugas Kvietkauskas i ambasador RP na Litwie, Urszula Doroszewska.
Pokaz wystawy w Wilnie
W swoim przemówieniu minister Mindaugas Kvietkauskas mówił, że wystawa istotnie zwraca uwagę na losy zwykłych ludzi, którzy w czasie wojny nie byli słynnymi bohaterami, żołnierzami ani politykami, lecz tak jak i oni wykazali się ogromnym bohaterstwem. Dlatego o nich również należy pamiętać.
Pani ambasador Urszula Doroszewska podkreśliła, że Wilno, jako miasto o wielokulturowych tradycjach i historii, także żydowskiej, jest ważnym miejscem, w którym przeszłość ta powinna być za pomocą projektów, takich jak wystawa, przypominana i upowszechniana.
Głos zabrał także dyrektor Muzeum im. Gaona, Markas Zingeris:
Trudno jest pozostać człowiekiem, gdy barbarzyństwo staje się normą wojenną. […] Jestem dumny i szczęśliwy, że wystawa o historiach pomocy z całej Europy zostaje dziś pokazana. Każda warta jest opisania w książce lub filmie. Niestety wiele z nich zniknie, a część ratujących pozostanie, jak powiedział Martin Gilbert, cichymi bohaterami Zagłady.
Prof. Jan Rydel, koordynator Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność, w swoim przemówieniu podkreślił zaś:
Naturalnie, uzdrawiające działanie pamięci o Sprawiedliwych ustałoby, gdybyśmy oddali się wyłącznie rozpamiętywaniu ich chwalebnych czynów, ignorując lub wypierając wiedzę o sprawcach, kolaborantach, ludziach obojętnych, stanowiących przytłaczającą większość społeczeństwa w każdym z krajów dotkniętych przez II wojnę światową.
Po przemówieniach gości wernisażu oprowadziła po wystawie jej autorka, Klara Jackl z Muzeum POLIN, wspólnie z Danutė Selčinskaja z Muzeum im. Gaona. Iga Makuteniene, wnuczka Sofiji Binkienė, jednej z bohaterek wystawy, opowiedziała zebranym historię swojej rodziny.
Wystawa „Between Life and Death”
Podczas Zagłady w okupowanej przez Niemców Europie zginęło 6 milionów Żydów. W obliczu masowej zbrodni ludność cywilna stanęła przed trudnym wyzwaniem, jak reagować na ten akt ludobójstwa. Postawy wobec Zagłady były zróżnicowane, ale tylko nieliczni decydowali się nieść pomoc prześladowanym Żydom.
Wystawa „Between life and death. Stories of rescue during the Holocaust” przedstawia relacje osób ratujących oraz tych, które otrzymały pomoc. Opisuje ich doświadczenia, wysiłki, motywacje, zwraca uwagę na akty odwagi i siłę woli przetrwania. Losy bohaterów z Litwy oraz dziewięciu innych europejskich krajów – Chorwacji, Danii, Francji, Holandii, Niemiec, Polski, Słowacji, Ukrainy i Węgier – ukazane są w szerszym kontekście historycznym. W wystawie wyjaśnione zostają uwarunkowania, w jakich funkcjonowały okupowane kraje. Pokazane są także wielowymiarowe relacje i emocjonalne więzi, jakie rodziły się między ratowanymi a ratującymi.
Historie z okupowanej Litwy
Część ekspozycji poświęcona okupowanej Litwie przedstawia historie Jehoszui Szochota, ocalałego z Zagłady, oraz Sofiji Binkienė, Sprawiedliwej wśród Narodów Świata, które w skrócie prezentujemy poniżej.
Jehoszua ocalał z likwidowanego pod koniec 1941 r. getta w Telsze (Wysoczyzna Żmudzka) dzięki pomocy znajomej pielęgniarki, Domicelė Pagojutė (1889–1972). Kobieta zorganizowała dla niego, jego matki i brata liczne kryjówki, które do zakończenia wojny zmieniali z jej pomocą 22 razy. Udzielała pomocy także Racheli Taic-Zinger. Domicėlė razem z innymi 13 osobami, które umożliwiły Szochotom przeżycie Zagłady, została uhonorowana tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Jehoszua mieszka dziś w Izraelu.
Jako jedyny ocalałem spośród moich żydowskich szkolnych kolegów. Podczas wojny żyłem nielegalnie i ukrywałem się w 15 miejscach. Było to możliwe dzięki nadzwyczajnej pomocy i odważnemu poświęceniu Domicėlė i innych Litwinów.
– Jehoszua Szochot, ocalały z Zagłady
Sofija Binkienė (1902–1984) razem z mężem Kazysem, córkami Liljaną i Ireną, pasierbem Gerdasem i pasierbicą Eleonorą, a także zięcem Vladasem udzielała pomocy Żydom z getta w Kownie, ukrywając m.in. Kamę Ginkas w swoim mieszkaniu. od czerwca 1941 do końca niemieckiej okupacji w 1944 roku. Cała rodzina została w 1967 i 1988 r. uhonorowana tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Wyróżnienie to otrzymało dotychczas blisko 900 Litwinów i Litwinek.
Niemcy z bagnetami ścigali na ulicach Kowna ledwo żywych więźniów,
– Sofija Binkienė, Sprawiedliwa wśród Narodów Świata
a ludzie z żółtymi gwiazdami na piersiach chodzili po jezdniach.
Co można było zrobić, jak można było żyć? Jedno było jasne:
nie można siedzieć i przyglądać się. Coś trzeba zrobić, ale co i jak?
Wystawa „Between life and death. Stories of rescue during the Holocaust” przygotowana została przez Europejską Sieć Pamięć i Solidarność, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN oraz Silent Heroes Memorial Center. Dotychczas pokazywana była w siedzibie Komisji Europejskiej w Brukseli, centrum kultury Castrum Peregrini w Amsterdamie i Bibliotece Uniwersyteckiej w Bratysławie. Do 17 marca wystawa pokazywana jest w Centrum Tolerancji Państwowego Żydowskiego Muzeum im. Gaona (ul. Naugarduko 10/2).
Relacje z wernisaży w 2018 r. dostępne są poniżej:
Komisja Europejska w Brukseli, 24.01–6.03.2018 »
Castrum Peregrini w Amsterdamie, 13.06–15.08.2018 »
Biblioteka Uniwersytecka w Bratysławie, 9–29.11.2018 »
* * *
Autorki wystawy: dr Martyna Grądzka-Rejak (ENRS), Klara Jackl (Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN) we współpracy z Martą Ansilewską-Lehnstaedt (Silent Heroes Memorial Center)
Konsultacja naukowa: dr Aleksandra Namysło, prof. Jan Rydel (ENRS), dr Piotr Trojański (ENRS), prof. Johannes Tuchel (Silent Heroes Memorial Center)
Organizatorzy: Europejska Sieć Pamięć i Solidarność, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Silent Heroes Memorial Center in the German Resistance Memorial Center Foundation
Fundatorzy: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Pełnomocnik Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów (BKM)
Partnerzy: Vilna Gaon State Jewish Museum, Memorial of Chambon sur Lignon, Mémorial de la Shoah, Danish Jewish Museum, „Tkuma” Ukrainian Institute for Holocaust Studies, Castrum Peregrini, NIOD, the Institute for War, Holocaust and Genocide Studies, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
