Żydzi pomagający innym Żydom po „aryjskiej stronie”

W niemal każdej żydowskiej relacji o ukrywaniu się podczas okupacji niemieckiej znajdziemy informacje o pomocy, jakiej udzielali sobie nawzajem Żydzi ukrywający się po „aryjskiej stronie”. Pomagali innym znaleźć mieszkanie czy pracę, pożyczali pieniądze, służyli informacjami, dzielili się doświadczeniem. Tworzyli formalne (w ramach konspiracyjnych organizacji) lub nieformalne sieci pomocy, obejmujące członków rodziny, znajomych lub całkiem obcych sobie ludzi. 

Instytut Yad Vashem nie honoruje takich osób tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, ponieważ z założenia otrzymują go tylko nie-Żydzi. W Muzeum POLIN chcielibyśmy upamiętniać Żydów pomagających innym Żydom po „aryjskiej stronie”. Oni także są Sprawiedliwymi, rozumianymi w szerokim i uniwersalnym znaczeniu tego pojęcia – to ludzie, którzy przeciwstawili się totalitaryzmowi nazistowskich Niemiec, wystąpili w obronie godności i praw człowieka. 

W niniejszej zakładce poznasz dziewięć wybranych historii pomocy oraz przeczytasz studium historyczne autorstwa prof. Barbary Engelking, w którym zjawisko żydowskiej samopomocy po „aryjskiej stronie” omówione zostało problemowo. Za inspirację w stworzeniu zakładki pragniemy podziękować Joannie Sobolewskiej-Pyz, byłej przewodniczącej Stowarzyszenia „Dzieci Holocaustu” w Polsce, która swoje ocalenie zawdzięcza m.in. Stanisławowi Gombińskiemu, policjantowi Żydowskiej Służby Porządkowej. 


Żydzi pomagający innym Żydom po „aryjskiej stronie”: wstęp

Żydom ukrywającym się w okupowanej Warszawie (i we wszystkich innych miejscach) pomagali nie tylko Polacy, ale także, a może przede wszystkim, inni Żydzi. Przeczytaj opracowanie autorstwa prof. Barbary Engelking.

Janina Rechtleben-Wojciechowska

W listopadzie 1940 r. nie przeniosła się, zgodnie z niemieckim nakazem, do utworzonego w Warszawie getta. Pozostała po tzw. aryjskiej stronie miasta, gdzie udzielała schronienia innym Żydom.

Stanisław Gombiński: żydowski policjant

Wykorzystywał swoją pozycję funkcjonariusza Żydowskiej Służby Porządkowej, by w czasie akcji deportacyjnej w getcie warszawskim latem 1942 r., a także po jej zakończeniu, nieść pomoc innym Żydom.

Fajga Peltel-Międzyrzecka (Władka Meed): kurierka ŻOB

Od 1942 r. po tzw. aryjskiej stronie Warszawy zdobywała broń dla żydowskiego podziemia oraz pomagała ukrywającym się Żydom – dostarczała fotografie do fałszywych dokumentów oraz wyszukiwała kryjówki.

Helena Merenholc: łączniczka „Żegoty” w Warszawie

W marcu 1943 r. uciekła z getta warszawskiego na tzw. aryjską stronę. Została łączniczką Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Dostarczała Żydom fałszywe dokumenty i comiesięczne zapomogi, wyszukiwała kryjówki.

Maurycy Herling-Grudziński: założyciel „Felicji”

Od 1943 r. ten adwokat, brat Gustawa, znanego po wojnie pisarza, prowadził w ramach „Żegoty” komórkę o kryptonimie „Felicja”, która obejmowała opieką 1/5 wszystkich Żydów ukrywających się w Warszawie.

Marian Rzędowski: działacz „Felicji”

Był jednym ze stałych współpracowników Maurycego i Felicji Herling-Grudzińskich. Dostarczał zapomogi finansowe Żydom ukrywającym się po tzw. aryjskiej stronie, działając jako „Zygmunt Rządkowski”.

Maria Hochberg (Miriam Peleg): łączniczka w Krakowie

Od 1943 r. była łączniczką krakowskiego oddziału Rady Pomocy Żydom „Żegota” jako przedstawicielka organizacji żydowskich. Udzielała pomocy Żydom, dostarczając fałszywe dokumenty tożsamości oraz zapomogi.

Adolf Berman: sekretarz „Żegoty”

Od października 1942 r. był członkiem prezydium Żydowskiego Komitetu Narodowego, od stycznia 1943 do lipca 1944 r. pełnił funkcję sekretarza prezydium Rady Pomocy Żydom „Żegota” z ramienia syjonistów.

Szymon Gottesman: sekretarz „Żegoty”

Podczas okupacji niemieckiej uciekł z Krakowa do Warszawy, gdzie rozpoczął współpracę z prezydium Żydowskiego Komitetu Narodowego. W 1944 r. został ostatnim sekretarzem Rady Pomocy Żydom „Żegota” ➔

Basia Temkin-Bermanowa: „Tym razem będę pisać sama”

Wydostała się z getta warszawskiego we wrześniu 1942 roku. Po „aryjskiej stronie” pomagała innym ukrywającym się Żydom. Była jedną z najaktywniejszych działaczek żydowskiego ruchu oporu w okupowanej Polsce.