Adolf Berman: sekretarz „Żegoty”

W Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN chcielibyśmy upamiętniać Żydów, którzy udzielali pomocy innym Żydom podczas Zagłady w okupowanej Polsce. Takich ludzi Instytut Yad Vashem nie honoruje tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, ponieważ z założenia otrzymują go tylko nie-Żydzi. Oni także są Sprawiedliwymi, rozumianymi w szerokim i uniwersalnym znaczeniu tego pojęcia – to ludzie, którzy przeciwstawili się totalitaryzmowi nazistowskich Niemiec, wystąpili w obronie godności i praw człowieka. Poznaj historię Adolfa Bermana z zakładki tematycznej: Żydzi pomagający innym Żydom po „aryjskiej stronie”.

Był psychologiem, doktorem filozofii, syjonistycznym działaczem społeczno-politycznym, pionierem poradnictwa zawodowego w międzywojennej Polsce. Do 1939 r. pełnił funkcję kierownika ośrodka poradnictwa psychotechnicznego, zaś od 1940 r. dyrektora Centrali Towarzystw Opieki nad Sierotami i Dziećmi Opuszczonymi „Centos” w getcie warszawskim. Był działaczem Poalej Syjon-Lewica. Od października 1942 r. zasiadał w Prezydium Żydowskiego Komitetu Narodowego i był jego reprezentantem wobec konspiracyjnych władz polskich. Z ramienia ŻKN od stycznia 1943 do lipca 1944 r. pełnił funkcję sekretarza Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Był mężem wybitnej działaczki społecznej Barbary „Basi” Temkin-Bermanowej (1907–1953) oraz bratem jednego z najważniejszych polskich polityków wczesnych lat powojennych, Jakuba Bermana (1901–1984). 

„[…] w zakonspirowanym pokoju przy ul. 6 sierpnia 58 [dziś: Nowowiejska 28 róg Krzywickiego] odbyło się kolejne spotkanie ŻKN. […] Wokół dużego stołu, na którym dla upozorowania towarzyskiego spotkania stały filiżanki »kawy« i klosz z herbatnikami, zajęli miejsca: »Michał« (dr Adolf Berman), »Basia« (Barbara Temkin-Bermanowa), »Bogusia« (Klima Fuswerk-Krymko), »Czesława« (Lotta Wegmeister). »Stasia« (Helena Merenholc), »Wanda« (Bela Elster) i »Józio« (Józef Zysman). Rozmowę prowadzono przyciszonymi głosami; raz po raz ktoś podnosił się z miejsca, stawał przy oknie i przez szparę w zasuniętych firankach obserwował ulicę. Po krótkim wstępie »Michała« obecni składali sprawozdania z działalności w ostatnim okresie, a szczególnie z akcji pomocy materialnej. Następnie przystąpiono do opracowania planu dalszej pracy oraz podziału funduszów na cele opieki”, notował Józef Zysman (po wojnie Ziemian), współpracownik ŻKN.

Psycholog, filozof, syjonista. Życie Adolfa Bermana przed wojną

Adolf Berman urodził się 17 październiak 1906 r. w Warszawie, pochodził z rodziny kupców o poglądach syjonistycznych. Był absolwentem Gimnazjum im. Michała Kreczmara, następnie studiował na Wydziale Filozoficzno-Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1931 r. doktoryzował się z filozofii. 

Działalność społeczno-polityczną rozpoczął jeszcze w okresie studiów. Był członkiem Żydowskiej Socjalistycznej Młodzieży Robotniczej „Młodość”, a następnie Poalej Syjon-Lewicy. Wtedy też został redaktorem polskojęzycznego organu tej partii oraz żydowskojęzycznego tygodnia „Arbeter Cajtung”.

W następnych latach pracował jako psycholog i nauczyciel w gimnazjach warszawskich, a także w Komitecie ds. Żydowskiego Rzemiosła. Prowadził badania naukowe w dziedzinie psychologii.

Żydowskie podziemie. Pomoc Adolfa Bermana dla innych Żydów

„ŻKN utworzył ponad sto grup opiekuńczych, skupionych w trzech »skrzydłach«. Na czele jednego – największego ze »skrzydeł« stali Adolf i Barbara Bermanowie (»Adam Borowski« i »Basia«, »Barbara Biernacka«)”, pisała Teresa Prekerowa.

Podczas okupacji niemieckiej kontynuował pracę społeczno-polityczną, zaangażował się w działalność żydowskiego podziemia, udzielał pomocy innym Żydom. Był jedenym z założycieli Bloku Antyfaszystowskiego (1942) w getcie warszawskim oraz współredaktorem jego organu „Der Ruf” (Zew). Początkowo nie popierał idei oporu zbrojnego getta.

Jako reprezentant ŻKN wszedł do Rady Pomocy Żydom „Żegota” i wraz z Markiem Arczyńskim (skarbnikiem) oraz Leonem Feinerem (wiceprezesem, przedstawicielem Bundu) zasiadał w komisji tej organizacji ds. podziału przydzielanych subwencji. Od stycznia 1943 do lipca 1944 r. pełnił funkcję sekretarza prezydium „Żegoty”.

Utrzymywał stałe kontakty z Polską Partią Robotniczą (PPR), m.in. zorganizował spotkanie przedstawiciela Żydowskiej Organizacji Bojowej Arie Wilnera z Władysławem Gomułką. Podczas powstania w getcie warszawskim został sygnatariuszem depeszy do przedstawiciela Bundu w Radzie Narodowej w Londynie, Szmula Zygielbojma. Był autorem wydanej w lipcu 1944 r. jednodniówki ŻKN – Głos z otchłani. Brał udział w powstaniu warszawskim, był m.in. członkiem Rady Politycznej Armii Ludowej na Żoliborzu.

Odbudowa życia żydowskiego. Losy Adolfa Bermana po wojnie

Po zakończeniu okupacji niemieckiej Adolf Berman został działaczem, a następnie przewodniczącym Centralnego Komitetu Żydów w Polsce. Został też kierownikiem referatu żydowskiego Krajowej Rady Narodowej, posłem do Sejmu Ustawodawczego RP (1947). Pełnił funkcję redaktora naczelnego organu prasowego Poalej Syjon-Lewicy „Przełomu”. Zabiegał u najwyższych władz polskich o swobodną emigrację do Palestyny, później Izraela. Był zwolennikiem budowy socjalistycznego państwa żydowskiego w Palestynie przy poparciu ZSRR i zbliżenia żydowsko-arabskiego. Od 1947 r. pełnił funkcję przewodniczącego Zjednoczonej Żydowskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej „Poalej Syjon” w Polsce. W roku 1949 został usunięty z CKŻP, zastąpił go Hersz Smolar.

Od 1950 r. mieszkał w Izraelu, gdzie został członkiem partii „Mapam”, a potem Komunistycznej Partii Izraela. Był aktywny w Lidze Przyjaźni Polsko-Izraelskiej. Opublikował wspomnienia Wos der gojrl hot mir baszert (jid. Co przeznaczył mi los). Wspomnienia napisała też jego żona, Basia Temkin-Bermanowa: Dziennik z podziemia.

dr Marcin Urynowicz, red. Mateusz Szczepniak, grudzień 2017 (aktualizacja: marzec 2021)

Przeczytaj więcej

Bibliografia

  • Marek Arczyński, Wiesław Balcerak, Kryptonim „Żegota”. Z dziejów pomocy Żydom w Polsce 1939–1945, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1979
  • Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, Wydawnictwo Znak, Kraków 1969 (oraz późniejsze wydania).
  • Teresa Prekerowa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982 (oraz wydanie rozszerzone i uzupełnione przez A. Namysło w 2020 r.).