Szymon Gottesman: sekretarz „Żegoty”

W Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN chcielibyśmy upamiętniać Żydów, którzy udzielali pomocy innym Żydom podczas Zagłady w okupowanej Polsce. Takich ludzi Instytut Yad Vashem nie honoruje tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, ponieważ z założenia otrzymują go tylko nie-Żydzi. Oni także są Sprawiedliwymi, rozumianymi w szerokim i uniwersalnym znaczeniu tego pojęcia – to ludzie, którzy przeciwstawili się totalitaryzmowi nazistowskich Niemiec, wystąpili w obronie godności i praw człowieka. Poznaj historię Szymona Gottesmana z zakładki tematycznej: Żydzi pomagający innym Żydom po „aryjskiej stronie”.

Był doktorem prawa, adwokatem, działaczem społecznym i politycznym, syjonistą. W czasie okupacji niemieckiej uciekł z Krakowa do Warszawy, gdzie współpracował z prezydium Żydowskiego Komitetu Narodowego. Został sekretarzem Rady Pomocy Żydom „Żegota” w ostatnich miesiącach jej istnienia. Po wojnie wyemigrował do Brazylii (Rio de Janerio).

Syjonista. Strzępy informacji biograficznych

Szymon Gottesman był synem Markusa i Rywki z Fruchterów. Rok jego urodzenia niepewny, istnieje kilka co najmniej wersji: 1882, 1884, 1885, 1886. Różnice te wynikają z dokumentacji wytworzonej podczas okupacji niemieckiej oraz konieczności dostosowania się do warunków powojennych (tak np. imiona rodziców po 1945 r. podawane są w wersji „Jan i Helena”). Co najmniej od roku 1917 zamieszkiwał w Krakowie, gdzie w 1919 r. poślubił Annę Ester z domu Landau. Miał co najmniej jedno dziecko, syna, Artura Marcelego (1919–2002). Adres przedwojenny – ul. [Św.?] Stanisława 4.

Był długoletnim członkiem ruchu syjonistycznego, przyjacielem dr Jehoszuy Thon’a, członkiem zarządu partii Ogólnych Syjonistów w Zachodniej Galicji oraz członkem centralnych instytucji syjonistycznych w tym okręgu. Po wojnie powrócił do Krakowa, gdzie przez krótki czas zamieszkiwał przy ul. Basztowej 8/4.

Pomoc dla Żydów. Działalność w czasie okupacji niemieckiej

Okoliczności ucieczki z Krakowa do Warszawy nie są dokładnie znane. Miało to jednak miejsce na przełomie 1941/1942. Od jesieni 1942 r. związany z kierownictwem Żydowskiego Komitetu Narodowego. Nie był członkiem Prezydium, do którego należeli Adolf Berman, Icchcak Cukierman i Daniel Guzik, ale zaliczał się najbliższych współpracowników (jak np. Emanuel Ringelblum, Cywia Lubetkin czy Basia Temkin-Bermanowa).

Powiązany z wieloma wybitnymi działaczami syjonistycznymi, m.in. Anzelmem Reissem, Arie Tartakowerem czy Ignacym Schwarzbartem, członkiem Rady Narodowej RP na uchodźstwie, przed II wojną światową prezesem Organizacji Syjonistycznej w Krakowie. Z tego zapewne też powodu wzmiankowany kest w raporcie ŻKN, wysyłanym na ręce Schwarzbarta 15 listopada 1943:

„Adwokat Gottesman z Krakowa znajduje się w Warszawie i współpracuje z nami. Przesyła on panu i wszystkim ogólnym syjonistom gorące pozdrowienia”.

Współpraca Gottesmana z ŻKN koncentrowała się wokół pomocy dla Żydów. Współpracował on blisko na tym tle z Danielem Guzikiem, kierującym jednym z trzech „skrzydeł” ŻKN skupiającym grupy podopiecznych. Brał także udział w pomocy dostarczanej do obozów na prowincji, szczególnie interesował się obozem w Płaszowie. Z tego też względu związany z działalnością Rady Pomocy Żydom „Żegota”.

W czasie powstania warszawskiego walczył w Śródmieściu. Następnie znalazł się w Milanówku, gdzie Ferdynand Arczyński i Mikołaj Feiner reaktywowali „Żegotę”. Na skutek nieobecności Adolfa Bermana powołano go na funkcję sekretarza „Żegoty”, którą pełnił do stycznia 1945 roku.

Emigracja do Brazylii. Losy Szymona Gottesmana po wojnie

Po II wojnie światowej był aktywny w partii syjonistycznej. Publikował m.in. w piśmie „Ichud”. W listopadzie 1947 r., przebywając już na emigracji w Brazylii, kontaktował się z Centralnym Komitetem Żydów Polskich w sprawie odzyskiwania własności przez zamieszkałych tam niezamożnych obywateli polskich.

dr Marcin Urynowicz, red. Mateusz Szczepaniak, grudzień 2017 (aktualizacja: marzec 2021)

Przeczytaj więcej

Bibliografia

 

  • Marek Arczyński, Wiesław Balcerak, Kryptonim „Żegota”. Z dziejów pomocy Żydom w Polsce 1939–1945, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1979
  • Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, Wydawnictwo Znak, Kraków 1969 (oraz późniejsze wydania).
  • Teresa Prekerowa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982 (oraz wydanie rozszerzone i uzupełnione przez A. Namysło w 2020 r.).