O zwierzętach i ludziach. Premiera filmu o Janie i Antoninie Żabińskich

Redakcja / Editorial staff / English translation: Andrew Rajcher, 5 września 2019
Od 6 września w polskich kinach będzie można oglądać dokument „O zwierzętach i ludziach” w reżyserii Łukasza Czajki. To kolejny film po hollywoodzkiej superprodukcji „Azyl” w reżyserii Niki Caro, przedstawiający historię dyrektora warszawskiego Ogrodu Zoologicznego, Jana Żabińskiego i jego żony Antoniny, którzy podczas Zagłady udzielali pomocy wielu Żydom. Dokument powstał z wykorzystaniem materiałów archiwalnych, fragmentów inscenizowanych oraz wypowiedzi ostatnich żyjących świadków historii i potomków bohaterów.

Punktem wyjścia w moim filmie była przyzwoitość, że należy pomagać, a miłość i przyzwoitość spowodują, że świat będzie lepszy. Chciałem pokazać historię o zwierzętach, które nie są tematem naszych podręczników i filmów historycznych. Miałem potrzebę, żeby wciągnąć je w opowieść o przeszłości – Łukasz Czajka (źr. Onet.pl)

W latach okupacji niemieckiej warszawski Ogród Zoologiczny, kierowany przez dyrektora Jana Żabińskiego, stał się miejscem ukrywania wielu Żydów podczas Zagłady. W znajdującej się na terenie ZOO modernistycznej willi Żabińskich, zwanej „Domem pod Zwariowaną Gwiazdą”, schronienie otrzymali m.in. pisarka Rachela Auerbach, rzeźbiarka Magdalena Gross czy Samuel Koenigswein z rodziną. Za okazaną pomoc Jan Żabiński i jego żona Antonina zostali w 1965 r. uhonorowani tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.

Ich historia trafiła na światowe ekrany już w 2017 r. w hollywoodzkiej superprodukcji „Azyl” w reżyserii Niki Caro. Film powstał w oparciu o książkę „The Zookeeper’s Wife”, napisaną przez amerykańską pisarkę Diane Ackerman na podstawie wspomnień Antoniny Żabińskiej, która stała się główną bohaterką filmu. W jej rolę wcieliła się Jessica Chastain – gwiazda Hollywood, laureatka Złotego Globu, dwukrotnie nominowana do Oscara. Teraz do kin trafi kolejny film o Żabińskich: „O zwierzętach i ludziach” w reżyserii Łukasza Czajki. 

Film Łukasza Czajki

Dokument powstał na podstawie książki Antoniny Żabińskiej „Ludzie i zwierzęta” z wykorzystaniem wielu materiałów archiwalnych, fragmentów inscenizowanych oraz wypowiedzi ostatnich żyjących świadków historii i potomkow bohaterów, m.in. ocalałego z Zagłady, Moshe Tirosha, czy Krzysztofa Prochaski, którego matka ukrywała się w ZOO, a także córki Żabińskich, Teresy Zawadzki. 

Dokumentalna prawda jego filmu okazuje się mieć większą siłę oddziaływania niż fabularny film z gwiazdorską obsadą, a sekwencje poświęcone przeszukiwaniu ZOO przez niemieckich żołnierzy generują napięcie, jakiego nie powstydziliby się najwybitniejsi twórcy kinowych thrillerów – Bartosz Staszczyszyn (źr. Culture.pl)

Film bogaty jest w surrealistyczne sceny z udziałem zwierząt. Obok Żabińskich i ukrywanych przez nich Żydów, stanowią one jeden z najważniejszych elementów opowieści, która rozpoczyna się jeszcze przed wojną, gdy warszawski Ogród Zoologiczny tętni życiem. Żabińscy mieszkają pośród swoich podopiecznych, tytułowych zwierząt, których los zmienia się wraz z rozpoczęciem okupacji niemieckiej, gdy na ZOO spadają bomby.

„Widok zabitych zwierząt, podobnie jak u Emira Kusturicy w „Underground”, być może jeszcze bardziej działa na naszą wyobraźnię, w jakiś sposób już zobojętniałą na tak często pojawiające się obrazy ludzkiego cierpienia i śmierci. Martwe żyrafy, słonie czy antylopy wcale nie mają tu funkcji symbolicznej, uwrażliwiającej na śmierć ludzką. Ich obecność na ekranie wzmaga absurdalność wojny, która nie baczy na selekcję ofiar – działania wojenne nie mają na celu eliminacji wrogów, lecz totalną śmierć wszystkich, nawet najbardziej niewinnych, czyli zwierząt” – dystrybutor filmu (źr. Kino Muranów).

Narrację filmu stworzono z fragmentów wspomnień Antoniny Żabińskiej (czytanych przez Marię Pakulnis) na temat bliskich jej ludzi i zwierząt, sytuacji w ZOO, a także komentarzy opisujących sytuację w okupowanej Polsce. Jak przyznał reżyser Łukasz Czajka: „doszliśmy do wniosku, że brakujące elementy wypełnimy współczesnymi ujęciami warszawskiego ZOO, ale również zrekonstruujemy rzeczywistość opisaną w książce pani Antoniny poprzez sceny rejestrowane kamerą na taśmie 8 mm” (źr. Onet.pl).

Oficjalna premiera filmu odbyła się 2 września w Ogrodzie Zoologicznym w Warszawie. Film dostępny będzie w kinach od 6 września. Aktualizowaną listę kin oferujących pokazy można zobaczyć tutaj.

„O zwierzętach i ludziach”, Polska 2019; scenariusz i reżyseria: Łukasz Czajka; montaż: Jakub Piątek; zdjęcia: Kacper Czubak; muzyka: Marcin Masecki. Film współfinansowany z środków Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Film zobaczyć można online.

Przeczytaj także

Zobacz także

Wywiad z ocalałą z Zagłady na terenie ZOO, Stefanią Koenigswein, oraz córką Żabińskich, Teresą Zawadzki, z kolekcji historii mówionej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN: