Narodowy Dzień Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką

Redakcja / Editorial staff, 22 marca 2024

24 marca po raz siódmy obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Dzień ten związany jest z tragicznym losem rodziny Ulmów oraz ukrywających się z ich pomocą Żydów, którzy 24 marca 1944 r., prawdopodobnie w wyniku donosu, zostali zamordowani przez Niemców we wsi Markowa na Rzeszowszczyźnie. W tym roku mija 80 lat od tych wydarzeń. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN upamiętnia Polaków, którzy udzielali pomocy Żydom podczas okupacji niemieckiej (1939–1945), dokumentując i upowszechniając ich historie w internetowym portalu wiedzy Polscy Sprawiedliwi. Co roku, 24 marca, przybliżamy szczególnie historie tych osób, których dotknęła najcięższa z niemieckich represji – kara śmierci za pomoc Żydom. Zobacz, co przygotowaliśmy w portalu z okazji tegorocznego Dnia Pamięci.

Poprzednie Dalej

Zdjęcie 1 z 7

„W hołdzie Obywatelom Polskim – bohaterom, którzy w akcie heroicznej odwagi, niebywałego męstwa, współczucia i solidarności międzyludzkiej, wierni najwyższym wartościom etycznym, nakazom chrześcijańskiego miłosierdzia oraz etosowi suwerennej Rzeczypospolitej Polskiej, ratowali swoich żydowskich bliźnich od Zagłady zaplanowanej i realizowanej przez niemieckich okupantów” – czytamy we wstępie do Ustawy, ustanawiającej Narodowy Dzień Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.

Święto państwowe, którego celem jest upamiętnienie wszystkich tych, którzy z narażeniem życia udzielali Żydom pomocy podczas niemieckiej okupacji (1939–1945), ustanowione zostało z inicjatywy Prezydenta RP Andrzeja Dudy w 2018 roku.

80. rocznica zamordowania rodziny Ulmów i ukrywających się z ich pomocą Żydów – informacje historyczne

Data wybrana na dzień pamięci nawiązuje do tragicznej historii Józefa i Wiktorii Ulmów, ich dzieci (ośmioletniej Stanisławy, sześcioletniej Barbary, pięcioletniego Władysława, czteroletniego Franciszka, trzyletniego Antoniego i półtorarocznej Marii) oraz Żydów, którzy ukrywali się przez dwa lata na poddaszu domu Ulmów w Markowej. Byli to Saul Goldman, jego czterej synowie (Baruch, Mechel, Joachim i Mojżesz; nazywano ich Szallami), wnuczka Chaima Goldmana – Lea (Layca) Didner z d. Goldman, jej córka Reszla oraz Genia (Gołda) Grünfeld z d. Goldman.

Dokładnie 80 lat temu, 24 marca 1944 r., Niemcy zamordowali polską rodzinę i ukrywających się Żydów. Egzekucja, którą przeprowadzono w następstwie rewizji, przed domem Ulmów, była wynikiem donosu (prawdopodobnie Włodzimierza Lesia, tzw. granatowego policjanta).

Przeczytaj więcej: Zbrodnia w Markowej. Historia rodziny Ulmów [historia pomocy]

W 1995 r. Józef i Wiktoria Ulmowie zostali uhonorowani pośmiertnie tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. We wrześniu 2023 roku, po blisko dwudziestoletnim procesie beatyfikacyjnym, dekretem papieża Franciszka, Józef i Wiktoria Ulmowie oraz ich siedmioro dzieci zostali ogłoszeni błogosławionymi Kościoła katolickiego. Rok 2024 został ustanowiony przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej rokiem rodziny Ulmów.

Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów w programie Muzeum POLIN – przeglądaj portal Polscy Sprawiedliwi

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN upamiętnia Polaków, którzy udzielali pomocy Żydom podczas okupacji niemieckiej, dokumentując ich historie w ramach internetowego portalu wiedzy Polscy Sprawiedliwi.

Upamiętniamy przede wszystkim osoby uhonorowane przez Instytut Yad Vashem tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, a także ukrywających się z ich pomocą Żydów. Historie pomocy popularyzujemy na tle społeczno-politycznego kontekstu okupacji niemieckiej, uwzględniając złożoność i zróżnicowanie postaw Polaków wobec Zagłady. Nasza kolekcja, gromadzona od 2007 r., liczy już ponad 1000 historii pomocy.

Co roku, w Narodowym Dniu Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, przybliżamy historie Polek i Polaków, których dotknęła najcięższa z niemieckich represji – kara śmierci za pomoc Żydom. Liczba osób represjonowanych nie została dotąd precyzyjnie określona. Dotychczas zespołowi badawczemu Instytutu Pamięci Narodowej udało się ustalić tożsamość ok. 500 ofiar.

Przeczytaj więcej: Historie Polek i Polaków zamordowanych za udzielanie pomocy Żydom podczas okupacji niemieckiej [katalog historii pomocy – wybór redakcji]

Czy za udzielanie Żydom pomocy Niemcy zawsze karali śmiercią? Czy kara śmierci obowiązywała tylko w okupowanej Polsce? Czy rodzina Ulmów zginęła w wyniku donosu? Czy sprawcy zbrodni w Markowej zostali osądzeni? Przeczytaj przygotowane przez redakcję – w związku z ubiegłoroczną beatyfikacją – zwięzłe odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące rodziny Ulmów.

W tym roku szczególnie zachęcamy do zapoznania się z rozmową ekspercką na temat represji za ukrywanie się i pomoc podczas Zagłady, w której udział wzięły badaczki tego zagadnienia – dr Martyna Grądzka-Rejak i dr Aleksandra Namysło. Rozmowa (dostępna w oknie YouTube powyżej) została zrejestrowana w ramach przygotowanego przez Muzeum POLIN w listopadzie 2023 r. pakietu edukacyjnego pt. „W ukryciu. Historie Ocalałych i Sprawiedliwych”, skierowanego do nauczycieli i nauczycielek oraz uczniów i uczennic szkół ponadpodstawowych.

Państwowe obchody Dnia Pamięci odbędą się 24 marca w Muzeum Polaków ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów w Markowej. Tego dnia zachęcamy do składania kwiatów także w Warszawie, przed pomnikiem Rady Pomocy Żydom „Żegota” na placu Bohaterów Getta, w sąsiedztwie wejścia do Muzeum POLIN (zobacz galerię zdjęć na górze strony).