Rodzina Zwonarz

powiększ mapę
Zdjęć: 2

Historia pomocy - Rodzina Zwonarz

Józef i Franciszka mieszkali wraz ze swymi dziećmi w Lesku na Podkarpaciu. Rodzina utrzymywała się z pracy Józefa, który prowadził warsztat ślusarski. Przez dwadzieścia dwa miesiące od 17 grudnia 1942 r. do lata 1944 r. Zwonarzowie ukrywali w schowku specjalnie wybudowanym pod podłogą warsztatu pięciu żydowskich uciekinierów z obozu w Zasławiu. Była to rodzina lekarza Natana Wallacha. Niemal dwa lata spędzili w jamie wykopanej w ziemi.

O szczegółach tej historii można się dowiedzieć, czytając wstrząsające wspomnienia Jafy Wallach, żony Natana:

„Żal i desperacja nie opuszczały nas ani na chwilę. A dochodził do tego wieczny głód, brud, fetor niemytych, skłębionych ciał, gryzące nas pasożyty, brak świeżego powietrza. (…) Pinek i Milek często mówili o samobójstwie i prosili tatę, aby im pomógł”.

Początkowo Józef nie wtajemniczył rodziny w sprawę ukrywania Żydów, biorąc cały ciężar wyłącznie na siebie. Gdy ratowanie w pojedynkę stało się niemożliwe, wyjawił wszystko żonie. Franciszka nie odmówiła pomocy. Dzięki poświęceniu małżeństwa Zwonarzów, Wallachowie uniknęli śmierci głodowej.

Jafa Wallach wspomina swojego wybawcę:

„Józio miał na głowie warsztat, różne problemy rodzinne, a do tego przybyły mu jeszcze cztery gęby do wykarmienia. Często chodził jak zamroczony. Brak mu było czasu i sił na rozwiązanie tych wszystkich problemów. I w dodatku nie mógł się nimi z nikim podzielić. Był związany z nami dosłownie na śmierć i życie. I w takich warunkach ciągła walka o zdobycie żywności ciążyła na nim jak kamień”.

We wrześniu 1944 r. do Leska weszły wojska radzieckie. Podopieczni Zwonarzów byli wolni.

Bibliografia

  • Wallach Jafa, Bernstein Rena, Rączy Elżbieta, Gorzka wolność

    Wspomnienia Jafy Wallach oraz relacje jej córki Reny Bernstein i siostry Heleny Manaster-Ramer to zapis rzeczywistości okupacyjnej widzianej oczami ofiar nazizmu. Książka stanowi ważne uzupełnienie wiedzy o losach Żydów podczas niemieckiej i radzieckiej okupacji Polski południowo-wschodniej.