Ceremonia Sprawiedliwych w Muzeum POLIN

Mateusz Szczepaniak / English translation: Andrew Rajcher, 29 listopada 2018
Wczoraj w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN odbyła się ceremonia pośmiertnego uhonorowania tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata kolejnych 16 Polaków ratujących Żydów podczas Zagłady. Ambasador Izraela Anna Azari wręczyła medale i dyplomy honorowe rodzinom odznaczonych. Podczas uroczystości przyznano także honorowe obywatelstwo Państwa Izrael dla Leona i Jadwigi Bukowińskich, uhonorowanych tytułem Sprawiedliwych w 1963 roku.

Wydaje mi się, że nasze muzeum jest najlepszym miejscem dla tej uroczystości i to z kilku powodów. Po pierwsze historia, do której odnoszą się te odznaczenia, historia dramatycznych lat niemieckiej okupacji jest ważną częścią naszej wystawy stałej. Znajdujemy się w centrum dawnego getta warszawskiego, naprzeciwko Pomnika Bohaterów Getta. Wspominamy tam właśnie o takich postaciach jak te, które dzisiaj będą odznaczone. Cieszę się, że historie ludzi, którzy do tej pory pozostawali, przynajmniej dla szerszego grona odbiorców, nieznani, są cały czas dopisywane [...] Nasze muzeum jest w dużej mierze instytucją edukacyjną, zależy nam więc, by pamięć o historii polskich Żydów przechodziła z pokolenia na pokolenie

– powiedział prof. Dariusz Stola, dyrektor Muzeum POLIN, witając gości i rozpoczynając uroczystość.

Ceremonia została zorganizowana przez Ambasadę Izraela w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Prócz licznie zgromadzonych rodzin Sprawiedliwych i Ocalałych z Zagłady, wzięli w niej udział przedstawiciele Kancelarii Prezydenta RP, Sejmu RP, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ambasady Stanów Zjednoczonych, Ambasady Niemiec oraz innych instytucji, a także kilkudziesięciu uczniów.

Medale i dyplomy honorowe Sprawiedliwych wśród Narodów Świata otrzymali pośmiertnie Marcjanna i Józef Goławscy, Franciszek Grabowicz, Józefa Grzegorek, Bolesław Paciorek, Jakub Pyzik, Aniela Sargowicka, Adolfina Stasiewicz, Jadwiga i Marian Stępińscy, Janina i Wawrzyniec Werescy, Emma i Ryszard Vogel oraz ich dzieci Natalia i Jerzy. Honorowe obywatelstwo Państwa Izrael przyznano także pośmiertnie Leonowi i Jadwidze Bukowińskim, uhonorowanym tytułem Sprawiedliwych w 1963 roku.

Poniżej przedstawiamy historie osób uhonorowanych 28 listopada 2018 r. tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ich pełne historie opublikujemy wkrótce.

* * *

1. Józef i Marcjanna Goławscy mieszkali podczas II wojny światowej w Osinach (woj. mazowieckie), gdzie od 1943 r. ukrywali Esterę Borenstein, która uciekła z transportu do ośrodka zagłady w Treblince. Podczas ceremonii laudację odczytała Esther Mitrani, a medal i dyplom honorowy odebrał Kamil Goławski.

2. Franciszek Grabowicz mieszkał we wsi Skaratka (woj. łódzkie). Od 1944 r. razem z rodziną udzielał schronienia mieszkającemu przed wojnę we Francji Szymonowi Sigalowi, który wyskoczył z pociągu jadącego z Warszawy do Auschwitz. W domu Grabowicza pozostał do zakończenia wojny, a następnie wrócił do Paryża.

– Szymonowi udało się rozpocząć nowy rozdział życia, a dzięki panu Grabowiczowi, jego ufność w siłę ludzkiego ducha nie uległa zniszczeniu. Kochana pani Wiesławo Wojda, wnuczko pana Grabowicza i jego prawnuki, możecie być dumni ze swojego dzielnego dziadka, który ratował prześladowanego człowieka, choć narażał na niebezpieczeństwo siebie i swoją rodzinę – mówiła Chava Granit, krewna Szymona Sigala.

Rodziny Grabowiczów i Sigalów odnalazły się w 2016 r. dzięki wsparciu zespołu Centrum Informacji Historycznej w Muzeum POLIN, do którego zwrócił się krewny Szymona, pan Alexandre Sigal, z prośbą o pomoc w odnalezieniu rodziny Grabowiczów. Podczas ceremonii medal i dyplom honorowy Franciszka Grabowicza odebrały Wiesława i Natalia Wojdowie.

3. Józefa Grzegorek mieszkała w Nowej Wsi – Śladowie (woj. mazowieckie). Od 1942 r. ukrywała Jadzię Becker, która uciekła z warszawskiego getta. Wobec niebezpieczeństwa denuncjacji, Józefa przekazała dziewczynkę znajomym z innej wsi. Do zakończenia wojny Jadzia mieszkała i pracowała jako pomoc domowa u kilku kolejnych rodzin nieznających jej tożsamości. Po zakończeniu wojny wróciła do Józefy Grzegorek, skąd odebrali ją przedstawiciele Komitetu Żydowskiego. Wyjechała do Izraela. Podczas ceremonii medal i dyplom honorowy Józefy Grzegorek odebrali Grzegorz i Izabela Kaczorowscy.

4. Bolesław Paciorek z Gniewoszowa udzielił pomocy rodzinie Weinstainów (woj. mazowieckie), ukrywając ich w swoim domu, a także dostarczając fałszywe dokumenty. Podczas ceremonii prof. Dariusz Stola odczytał list córki ocalałych, Anity Friedman:

– Jest takie powiedzenie w jidysz, że „na tej ziemi można znaleźć i niebo, i piekło”. Wiemy jak wygląda piekło, ponieważ nasze rodziny widziały je podczas II wojny światowej, ale wiemy też jak wygląda niebo, bo jego przebłyski widzimy w życiu takich ludzi, jak Bronisław Paciorek. [...] Chciałabym móc porozmawiać z panem, panie Bronisławie. Chciałabym móc panu powiedzieć, co dla nas znaczą pana wysiłki, by móc uratować naszą rodzinę i wiele innych rodzin. […] Nie był pan wstanie ocalić naszych ciał, ale pana wysiłki uratowały nasze dusze. Kiedy opowiadam tę historię moim dzieciom, one rozumieją, że w piekielnych czasach Zagłady można było spotkać także dobry ludzi, że nie wszyscy byli źli. Holokaust złamał nam serca, ale pan przywrócił nam wiarę – dodała.

Podczas ceremonii medal i dyplom honorowy Bolesława Paciorka odebrała Elżbieta Tymicka.

5. Jakub Pyzik udzialał pomocy Ninie Berenstein Zarel, która znalazła schronienie u Marii Szewłowskiej. Ocalała relacjonowała: „Kiedy jeszcze podczas wojny pytałam Jakuba, dlaczego nam pomaga, odpowiedział, że »dzieje się niesprawiedliwość i ktoś musi temu stawić opór i pomóc«. Takiej odpowiedzi może udzielić tylko człowiek szlachetnego charakteru”. Podczas ceremonii medal i dyplom honorowy Jakuba Pyzika odebrały Izabella i Natalia Grądzkie.

6. Aniela Sargowicka mieszkała z rodziną we wsi Sielec (dziś Białoruś). Była dobrze znana wśród okolicznych żydowskich partyzantów jako osoba gotowa do pomocy. Od końca 1942 do lipca 1944 r. ukrywała w swoim domu rodzinę Laudańskich z Warszawy. Jej synowie wykopali dla nich kryjówkę w stodole, gdzie ukrywający się spędzali przede wszystkim noce. Podczas ceremonii medal i dyplom honorowy Anieli Sargowickiej odebrały Wiesława Dołecka i Anna Coast.

7. Adolfina Stasiewicz była opiekukną urodzonego w 1939 r. Witolda Lilientala. Po utworzeniu getta w Warszawie jego matka Stefania odmówiła przeprowadzki, dlatego „Gienia” przekazała jej swoje dokumenty, wyrabiając dla siebie fałszywe. Wówczas cała trójka przeniosła się do Włoch k. Warszawy. Stefania udawała ciotkę własnego syna, a Adolfina matkę. Sąsiedzi podejrzewali, że Witold jest żydowskim dzieckiem. W 1943 r. dołączyła do nich jeszcze kuzynka Witolda, Anna z d. Gliksman. Cała czwórka żyła razem do końca wojny.

– Wnuk Gieni i ja jesteśmy jak rodzina, mówimy do siebie »bracie« i »siostro«. We wczesnym dzieciństwie wychowywaliśmy się razem, mieszkając w tym samym domu, tym samym gdzie to wszystko się zdarzyło – mówiła podczas ceremonii Dorota Liliental, córka Witolda. Wnuk Adolfiny, Juliusz Kostrzewski, który odebrał jej medal i dyplom honorowy, dodał: „z tych wspólnych przeżyć wojennych, z tego cierpienia, walki o przetrwanie, o życie zrodziło się coś więcej”.

8. Marian i Jadwiga Stępińscy mieszkali w okolicach Milanówka i Grodziska Mazowieckiego (woj. mazowieckie). Przez dwa i pół roku ukrywali w swoim domu pochodzącą z Końska Sarę Levit z dziećmi i babcią, zapewniając im wyżywnienie i budując kryjówkę. Aby zminimalizować ryzyko denucjacji, jego dzieci nie chodziły w tym czasie do szkoły. Podczas ceremonii medal i dyplom honorowy Mariana i Jadwigi Stępińskich odebrał Juliusz Stępiński.

9. Ryszard i Emma Voglowie oraz ich dzieci Jerzy i Natalia udzielili pomocy przyjaciółce Miriam Halpern z d. Holz. W 1943 r. Jerzy kierował wejściem i wyjściem polskich pracowników do tzw. getta szczątkowego w Warszawie. Przekazał Miriam fałszywe dokumenty, dzięki którym mogła wyjść z getta. Następnie przez trzy dni przebywała u Rydzarda i Emmy. Wówczas w ich mieszkaniu pojawiło się gestapo, starając się nakłonić całą rodzinę do podpisania tzw. volkslisty. Po odmowie zostali aresztowali i wysłani do Auchwitz jako więźniowie polityczni. Miriam nadal ukrywała się w ich mieszkaniu. Po pewnym czasie postanowiła zgłosić się jako ochotniczka do pracy w Rzeszy. Tam doczekała końca wojny. Podczas ceremonii medal i dyplom honorowy rodziny Vogel odebrał Peter Vogel.

10. Wawrzyniec i Janina Werescy mieszkali w Zdzisłowicach (woj. lubelskie). Od sierpnia 1943 do lipca 1944 r. ukrywali Miriam Spiegel z d. Szapiro, która wcześniej razem z matką błąkała się w pobliskich lasach. Po wojnie Werescy chcieli adoptować Miriam, lecz po spotkaniu z ocalałym bratem Samem, wyjechała do Palestyny. Ostatecznie w 1959 r. osiadła w Stanach Zjednoczonych. Podczas ceremonii medal i dyplom honorowy Warzyńca i Janiny Wereskich odebrali Henryk Wereski i Władysław Banaś.

 * * *

Informacje o procedurze przyznawania przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie najwyższego cywilnego odznaczenia Państwa Izrael, tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, znajdziesz na naszym portalu: Kryteria Yad Vashem.


Zobacz relacje z poprzednich ceremonii w Muzeum POLIN: 2015 » | 2016 »