95 lat temu otwarto Ogród Zoologiczny w Warszawie
Zanim Jan Żabiński został dyrektorem ZOO. Krótka historia Miejskiego Ogrodu Zoologicznego w Warszawie (1927–1929)
Miejski Ogród Zoologiczny w Warszawie został powołany decyzją Zarządu m.st. Warszawy z 14 czerwca 1927 roku. Nowoczesna placówka o charakterze kulturalnym, edukacyjnym, a także badawczym, miała różnić się od dotychczas urządzanych w Warszawie zwierzyńców i menażerii. Pod budowę ZOO przeznaczono 12 hektarów północnej części Parku Praskiego (do 1916 r. nazywanego Aleksandryjskim), powstałego w latach 1865–1871 za zgodą władz rosyjskich na terenie fortyfikacji napoleońskich. Kierownictwo ZOO powierzono przyrodnikowi Wenantemu Burdzińskiemu, byłemu dyrektorowi i założycielowi Ogrodu Zoologicznego w Kijowie.
Otwarcie ZOO dla publiczności nastąpiło po trwającej pół roku budowie, 11 marca 1928 roku. W ogrodzie znalazło się 475 okazów zwierząt, spośród których ¾ stanowiły ptaki a ¼ ssaki, przekazane przez m.in. Studium Biologiczne – zwierzyniec przy Al. 3 maja w Warszawie powołany z inicjatywy nauczycieli przyrody, a także odkupione od Mieczysława Pągowskiego, prowadzącego podobną działalność również przy Al. 3 maja (róg ul. Solec). Przez pierwsze dwa tygodnie ZOO odwiedziło ponad 6,5 tys. zwiedzających.
Po nagłej śmierci Burdzińskiego w grudniu 1928 r., rozpisano konkurs na nowego dyrektora ZOO, którym 1 czerwca 1929 r. został Jan Żabiński (1897–1974), adiunkt Katedry Zoologii i Fizjologii Zwierząt SGGW.
Okres rozwoju warszawskiego ZOO za kadencji Jana Żabińskiego (1929–1939)
Pod kierunkiem Jana Żabińskiego w latach 30. XX wieku Ogród zaczął dynamicznie rozwijać się – powstawały nowe obiekty do hodowli i pielęgnacji zwierząt, m.in. małpiarnia, hipopotamiarnia, słoniarnia, czy żyrafiarnia, przybywały nowe zwierzęta, rodziły się młode. Tak Jan Żabiński wspominał narodziny lwów w 1930 roku:
„Poród przeszedł szczęśliwie, odbył się w nocy, jednak niepokoiło mnie bardzo, że małe wydały się dość słabe. Przeżywałem po raz pierwszy to niesłychanie ciężkie napięcie nerwowe. Co robić? [...] Małe są słabe, nie mogą ssać, trzeba je wzmocnić kilkoma łykami mleka ze smoczka. Wiedziałem jednak, że mleko krowie nie jest dla kocich osesków wskazane. Czyniłem sobie wyrzuty, że wcześniej nie postarałem się o szczenną sukę czy kotkę. I wówczas olśniła mnie myśl: a mleko ludzkie? Toż moja siostra właśnie karmiła swą trzymiesięczna córkę. Telefon, taksówka... i każdy z lewków już w dwadzieścia minut po mej decyzji wypił po łyżce absolutnie świeżego mleka kobiecego. [...] Wszystko skończyło się dobrze”.
Rozwój ZOO przerwała II wojna światowa. Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 r. wiele zwierząt zginęło, część uciekła, niebezpieczne i drapieżne odstrzelono decyzją prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego. W grudniu 1939 r. do Rzeszy skierowano najpiękniejsze okazy, m.in. żubry, hipopotamy, a także ulubienicę Warszawy, urodzoną w 1937 r. słonicę Tuzinkę – dwunastego słonia urodzonego w niewoli i jak dotąd jedynego urodzonego w Polsce.
Jak Żydzi ukrywali się w warszawskim ZOO podczas Zagłady? Poznaj historię Jana i Antoniny Żabińskich
Bez zwierząt ZOO przestało istnieć. Żabińscy postanowili zaangażować się w działania konspiracyjne – w opustoszałych klatkach i pawilonach Ogrodu ukrywali broń i amunicję. Jan, dzięki współpracy z Wydziałem Ogrodniczym w Zarządzie Miejskim, nawiązał kontakt ze znajomymi w zamkniętymi w getcie. Wykorzystując otrzymaną przepustkę, a pod pretekstem zajmowania się terenami zieleni, wchodził do getta i udzielał Żydom pomocy – przemycał jedzenie i zaopatrywał ich w fałszywe dokumenty tożsamości, wyprowadzał na tzw. aryjską stronę i wyszukiwał dla nich bezpieczne miejsca schronienia.
Wrótce Żabińscy, współpracujący z Radą Pomocy Żydom „Żegotą”, zaczęli udzielać schronienia Żydom na terenie ZOO. Po pomoc zgłaszali się do nich ludzie, którzy szukali schronienia po wyjściu z getta lub musieli opuścić kryjówkę po „aryjskiej stronie”. Wśród ukrywających się na terenie Ogrodu znaleźli się m.in. Magdalena Gross, Maurycy Paweł Fraenkel, Rachela Auerbach, Regina i Samuel Kenigsweinowie, Eugenia Sylkes, Marceli Lewi-Łebkowski z rodziną, Marysia Aszerówna, Joanna Kramsztykówna, Eleonora Tenenbaum, małżeństwo Kellerów z dzieckiem, Irena Mayzel, dr Anzelmówna.
Jubileusz 95-lecia warszawskiego ZOO: zobacz willę Jana i Antoniny Żabińskich
Z okazji jubileuszu warszawskie ZOO zaplanowało wiele atrakcji dla odwiedzających.
Tylko 11 marca na teren Ogrodu będzie można wejść w cenie biletu ulgowego. Szczególnie zachęcamy do zwiedzania Willi Żabińskich. Wnętrza historycznego budynku będzie można obejrzeć tylko w godzinach 14.00–14.30 i 14.30–15.00. W każdej z dwóch grup przewidziano miejsca dla pierwszych 20 osób, które zgłoszą się do przewodnika Willi.
