Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych 2024
„W tym roku obchodzimy 10. rocznicę powstania Ogrodu Sprawiedliwych, który znajduje się na skwerze im. generała Jana „Jura” Gorzechowskiego na warszawskiej Woli. Dotychczas uhonorowano w nim trzydzieści siedem postaci. Warszawski Ogród jest pierwszym w Polsce i jednym z kilkudziesięciu Ogrodów Sprawiedliwych na świecie”, czytamy w komunikacie Fundacji Ogród Sprawiedliwych.
Każdego roku w Europejskim Dniu Pamięci o Sprawiedliwych, ustanowionym 6 marca, Komitet Fundacji Ogród Sprawiedliwych ogłasza nazwiska osób, które w swoim życiu wykazały się szlachetnym czynem.
Osoby te zostają upamiętniane w Ogrodzie Sprawiedliwych w Warszawie – na ich cześć sadzi się drzewa i odsłania się pamiątkowe kamienie. Coroczne ceremonie honorujące nowych Sprawiedliwych otwierają możliwość przypominania i przybliżania ich sylwetek oraz edukacji w zakresie praw człowieka.
W skład Komitetu Fundacji Ogród Sprawiedliwych, który wyłania kolejnych uhonorowanych tytułem Sprawiedliwych wchodzą wybitne osobistości ze świata kultury, nauki i edukacji, a także przedstawicielki i przedstawiciele organizacji pozarządowych. Kandydaturę może zgłosić każda osoba, przesyłając swoją propozycję na adres Fundacji Ogród Sprawiedliwych.
Co oznacza tytuł „Sprawiedliwego” i „Sprawiedliwej”?
Pojęcie to ma charakter uniwersalny i służy upamiętnianiu wszystkich osób, które w Europie i poza nią ratowały ludzkie życia lub występowały w obronie ludzkiej godności i wolności: w totalitarnych reżimach, w czasie ludobójstw, masowych mordów, zbrodni przeciwko ludzkości, popełnionych w XX i XXI wieku.
Jest to pojęcie szersze w stosunku do przyznawanego przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie tytułu Sprawiedliwego wśród Narodów Świata – honorowego odznaczenia nadawanego przez państwo Izrael osobom nieżydowskiego pochodzenia za pomoc okazaną Żydom podczas II wojny światowej.
Kim są tegoroczni Sprawiedliwi?
6 marca, podczas Europejskiego Dnia Pamięci o Sprawiedliwych, ogłoszono nazwiska osób, które decyzją Komitetu Fundacji Ogród Sprawiedliwych zostały uhonorowane tytułem „Sprawiedliwego” i „Sprawiedliwej”: Jacek Kuroń, Vivian Silver, Amer Abu Sabila, bracia Andrzej i Klemens Szeptyccy.
Jacek Kuroń (1934–2004)
Był politykiem, działaczem opozycji antykomunistycznej, współtwórcą Komitetu Obrony Robotników, więźniem politycznym, ministrem w rządach III RP, kawalerem Orderu Orła Białego.
„Wiedziałem jedno – tego ojciec uczył mnie od małego – że mam obowiązek być po stronie słabszego: to mus” – powtarzał Jacek Kuroń.
Z wykształcenia historyk, Kuroń był przede wszystkim działaczem społecznym. W młodości, w latach 50., działał w Związku Młodzieży Polskiej i w Związku Harcerstwa Polskiego (współtworzył tzw. Hufiec Walterowski), był członkiem PZPR. W latach 60. rozpoczęła się jego aktywność opozycyjna, za którą był wielokrotnie więziony.
W 1965 roku wraz z Karolem Modzelewskim opublikował „List otwarty do członków PZPR” wskazujący na konflikt pomiędzy klasą robotniczą a biurokracją partyjną. W roku 1968 został jednym z nieformalnych liderów ruchu studenckiego, w 1975 roku inicjatorem i sygnatariuszem „Listu 59” do Sejmu PRL przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji. Był współtwórcą Komitetu Obrony Robotników i KSS „KOR”, a także doradcą NSZZ „Solidarność”. Brał udział w obradach Okrągłego Stołu, a po roku 1989 dwukrotnie pełnił funkcję ministra pracy i polityki socjalnej.
Przez całe swoje życie walczył o prawa ludzi słabszych, dyskryminowanych i krzywdzonych. Był człowiekiem dialogu, dążył do pojednania. Szczególnie leżała mu na sercu sprawa stosunków polsko-ukraińskich i wzajemnego zrozumienia trudnej historii. Jako przewodniczący sejmowej komisji ds mniejszości narodowych i etnicznych pilotował ustawę zapewniającą mniejszościom pełnię praw obywatelskich.
Vivian Silver (1949–2023)
Była kanadyjsko-izraelską aktywistką na rzecz praw kobiet i pokoju na Bliskim Wschodzie, zamordowaną w ataku terrorystycznym Hamasu 7 października 2023 roku.
W wieku 25 lat Silver wyemigrowała do Izraela i włączyła się w ruch praw kobiet. Od 1990 r., mieszkając w kibucu Be'eri przy granicy ze Strefą Gazy, działała na rzecz praw Gazańczyków oraz arabskich Beduinów z pustyni Negew. W 1999 r., wspólnie z beduińską feministką Amal Elsaną Alh'jooj, założyła Arabsko-Żydowskie Centrum Równości. Była członkinią zarządu B'Tselem, najważniejszej izraelskiej organizacji praw człowieka i założycielką międzywyznaniowej organizacji pokojowej Women Wage Peace.
Zginęła w ataku Hamasu na kibuc Be'eri.
Amer Abu Sabila (1998–2023)
Był izraelskim Arabem z Abu Talul na pustyni Negew, robotnikiem budowlanym, który zginął, usiłując pomóc żydowskiej rodzinie uciekającej przed atakami Hamasu 7 października 2023 roku.
Podczas ataku w miejscowości Sederot, Sabila udzielił pomocy rodzinie Doleva Swisa, który chwilę wcześniej został zamordowany przez hamasowców. Sabila zabrał samochodem jego żonę Odię i dwie córki na posterunek policji, nieświadomy, że budynek zdobyli terroryści. Zginął, podobnie jak Odia, w ostrzale Hamasu. Dziewczynki przeżyły. Sabila „był wspaniałym człowiekiem, który kochał pomagać innym” – powiedział dziennikowi „Maariv” jego kuzyn, Ali Abu Sabila.
Andrzej Szeptycki (1865–1944) i Klemens Szeptycki (1869–1951)
Byli duchownymi greckokatolickimi. Andrzej był biskupem stanisławowskim (1899–1900), metropolitą lwowskim i halickim (1900–1944); Klemens był studytą, ihumenem (1926–1944), a następnie archimandrytą klasztoru w Uniowie (1944–1951).
Pochodzący ze spolonizowanej rodziny w Galicji Wschodniej, bracia Szeptyccy na początku XX wieku poświęcili się działaniom na rzecz społeczności ukraińskiej i przeciwdziałaniu konfliktu polsko-ukraińskiego.
Andrzej, jako metropolita lwowski, wspierał ukraiński rozwój i aspiracje niepodległościowe, potępiając jednocześnie zbrodnie nacjonalistów. Klemens był jego najbliższym współpracownikiem.
Podczas II wojny światowej Andrzej bardzo krytycznie odnosił się do ideologii komunistycznej i narodowo-socjalistycznej, informując Watykan o zbrodniach sowieckich i niemieckich. Dążył zarazem do ustanowienia modus vivendi z okupantami, które pozwoliłoby na przetrwanie Kościoła greckokatolickiego i jego wiernych. Otwarcie występował w obronie Żydów. Dzięki pomocy udzielanej w klasztorach, a koordynowanej przez Klemensa, uratowało się co najmniej 150 Żydów, przede wszystkim dzieci, w tym Adam Daniel Rotfeld, późniejszy minister spraw zagranicznych RP.
„Mieli odwagę stawiać czoła złu, które panoszyło się nie tylko wśród okupantów. […] W dzisiejszej Ukrainie ich pełne poświęceń życie stawiane jest za przykład i wzór do naśladowania, że nawet w trudnych i dramatycznych czasach można i warto być przyzwoitym”, pisał o Szeptyckich ocalały podczas Zagłady.
Fundacja Ogród Sprawiedliwych prowadzi działalność w obszarze praw człowieka, w szczególności upamiętniania i propagowania postaw i biografii Sprawiedliwych, którzy w Europie i poza nią ratowali życie innych lub występowali w obronie ludzkiej wolności i godności – w czasie nazizmu i komunizmu, ludobójstw, masowych mordów, zbrodni przeciwko ludzkości popełnionych w XX wieku i rozgrywających się również dzisiaj. Fundacja działa na rzecz demokratyzacji świata poprzez wspieranie i prowadzenie działań edukacyjnych, które służą budowaniu atmosfery porozumienia, zaufania i szacunku ponad podziałami narodowymi, religijnymi i kulturowymi.
Fundacja sprawuje pieczę nad Ogrodem Sprawiedliwych w Warszawie (skwer im. generała Jana „Jura” Gorzechowskiego), który został założony w 2014 roku z inicjatywy Domu Spotkań z Historią i Fundacji GARIWO, przy wsparciu premiera Rzeczypospolitej Polskiej Tadeusza Mazowieckiego i władz dzielnicy Wola m.st. Warszawy. Partnerem Ogrodu jest Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
* * *
Dotychczas w Ogrodzie Sprawiedliwych w Warszawie uhonorowani zostali:
Władysław Bartoszewski, Mosze Bejski, Hrant Dink, Marek Edelman, Bronisław Geremek, Natalia Gorbaniewska, Magdalena Grodzka-Gużkowska, Wilhelm Hosenfeld, Petro Hryhorenko, Julia Ilisińska, Jan Jelinek, Gareth Jones, Jan Karski, Siergiej Adamowicz Kowalow, Roberto Kozak, Rafał Lemkin, Ewelina Lipko-Lipczyńska, Antonia Locatelli, Nelson Mandela, Alfreda Markowska, Hasan Mazhar, Tadeusz Mazowiecki, Karol Modzelewski, Stanisław Pietrow, Witold Pilecki, Anna Politkowska, Emanuel Ringelblum, Arsienij Borisowicz Roginski, Raoul Wallenberg, Armin Wegner, Antonina i Aleksander Wyrzykowscy, Liu Xiaobo, Jan Zieja, Adalbert Wojciech Zink, Antonina i Jan Żabińscy.