Badania artystyczne i architektoniczne w studiach nad pamięcią
„Sesja jest okazją do usystematyzowania refleksji nad potencjałem badań z pogranicza sztuki współczesnej, architektury, studiów miejskich, studiów nad pamięcią i Zagładą. Program został przygotowywany przez interdyscyplinarny zespół antropolożek, historyczek sztuki, kuratorów, architektek i artystek kwestionujących rozdzielenie nauki i sztuki jako osobnych sposobów namysłu nad historią i jej obecnymi reperkusjami. Artystki i artyści często umożliwiają głębsze rozumienie zjawisk, którymi zajmują się badacze i badaczki, ponieważ posługują się odmiennymi narzędziami”, czytamy w zapowiedzi wydarzenia.
Uczestnicy sesji przyjrzą się fenomenom z pogranicza sztuki i badań naukowych, a zwłaszcza temu, w jaki sposób badania artystyczne i praktyki site-specific mogą być wykorzystywane do studiów nad przeszłą przemocą, jej materialnymi pozostałościami oraz odzyskiwaniem wypartej pamięci o liminalnych wydarzeniach. Program sesji obejmuje cztery główne osie tematyczne:
- Dyskusja o interdyscyplinarnych narzędziach i metodach wykorzystywanych w badaniach artystyczno-naukowych i studiach miejskich (m.in. rozwój i łączenie metod badawczych, nowe metodologie pracy terenowej);
- Refleksja nad wykorzystaniem metod artystycznych i architektonicznych do badania przeszłości, w tym historii konfliktów, wykluczenia i przemocy;
- Rozmowa o praktykach artystyczno-badawczym mających na celu odzyskiwanie lokalnych kultur pamięci oraz pracę z dziedzictwem lokalnym;
- Namysł nad zapleczem instytucjonalnym dla interdyscyplinarnych badań angażujących praktyki artystyczne.
Wystawa „Kryjówki. Architektura przetrwania”
Międzynarodowa sesja Badania artystyczne w studiach nad pamięcią towarzyszy wystawie Natalii Romik „Kryjówki. Architektura przetrwania” prezentowanej w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki. Wystawa jest efektem wieloletniego procesu badawczego poświęconego architekturze kryjówek z czasów Zagłady.
Natalia Romik wraz z grupą specjalistów z różnych dziedzin (historyków, archeolożek, architektów, antropolożek) poddaje gruntownej analizie materialność architektury przetrwania, wykorzystując repozytorium metod artystycznych i architektonicznych. Główną osią wystawy są rzeźbiarskie odlewy architektonicznych detali dziewięciu kryjówek z terenu Polski i Ukrainy.
Wystawa będzie czynna jeszcze do 17 lipca.
Tematyczna zakładka portalu Polscy Sprawiedliwi o kryjówkach Żydów z okresu Zagłady (1939–1945)
„Prowadzone przeze mnie prace badawcze objęły kryjówki w dębie »Józef« w Wiśniowej na Podkarpaciu, w kwaterze grobowej na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie, pod podłogą w prywatnym domu w Żółkwi, część systemu kanalizacji miejskiej we Lwowie, wnętrza jaskiń Vertreba i Ozerna w Ukrainie, część piwnicy w Siemianowicach Śląskich, czy szafę z Huty Zaborowskiej”, pisała dr Natalia Romik dla portalu Polscy Sprawiedliwi.
Temat kryjówek, przedstawiony w wystawie Natalii Romik, omawiamy szeroko także na portalu Polscy Sprawiedliwi. W październiku 2021 r., w 80. rocznicę wydania w okupowanej Polsce pierwszego rozporządzenia, w którym nazistowskie Niemcy – pod groźbą kary śmierci – zakazały Żydom opuszczania gett, a Polakom udzielania im jakiejkolwiek pomocy, przygotowaliśmy nową zakładkę tematyczną, w której przybliżamy ten kontekst Zagłady: szczegółowo i wieloaspektowo omówiamy doświadczenie Żydów ukrywających się podczas okupacji niemieckiej (1939–1945).
W opracowaniach autorstwa badaczy i badaczek Zagłady, m.in. Barbary Engelking i Justyny Kowalskiej-Leder, przedstawiamy rodzaje i charakterystykę kryjówek, porównujemy warunki ukrywania się w miastach i na prowincji, przybliżamy historie indywidualne i związane z nimi pamiątki z kolekcji Muzeum POLIN. Piszemy m.in. o codzienności Żydów w ukryciu, prezentujemy specyfikę ukrywania się na cmentarzach oraz zachowane do dziś kryjówki w Polsce.
W zakładce opublikowaliśmy także artykuł dr Natalii Romik o prowadzonych przez nią pracach badawczych, których efekty zostaną zaprezentowane w wystawie „Kryjówki. Architektura przetrwania”.
» Przeczytaj więcej: Żydzi ukrywający się po „aryjskiej stronie” – nowa zakładka tematyczna portalu Polscy Sprawiedliwi (2021)
Dr Natalia Romik – badaczka, designerka i artystka. Uzyskała tytuł doktora na Bartlett School of Architecture UCL za pracę (Po)żydowska architektura nie-pamięci w dawnych sztetlach. Jej działalność naukowa i artystyczna dotyczy architektury i pamięci, a tematy te podjęła m.in. w projektach: „Nomadyczne Archiwum Sztetla”, „Otwarte Studio Antyfaszystowskie”. Współpracuje z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN – była m.in. konsultantką designu wystawy stałej (2014) oraz kuratorką (wraz z Justyną Koszarską-Szulc) wystawy czasowej „Obcy w domu. Wokół Marca 1968” (2018). Należy do kolektywu SENNA, z którym zrealizowała m.in. projekt wystawy stałej Domu Pamięci Żydów Górnośląskich w Gliwicach czy wystawę „Bejt Almin – Dom Wieczności” w Warszawie. W 2022 r. została wyróżniona Dan David Prize – nagrodą przyznawaną przez Uniwersytet Telawiwski i Fundację Dan David za osiągnięcia o przełomowym znaczeniu naukowym, technologicznym, kulturalnym i społecznym dla współczesnego świata.
Sesja „Badania artystyczne i architektoniczne w studiach nad pamięcią”, 6–7.07.2022
Zespół organizacyjny: Aleksandra Janus, Luiza Nader, Natalia Romik, Kuba Szreder.
Organizacja: Global Education Outreach Program, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie, Wydział Zarządzania Kulturą Wizualną Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Uczestnicy i uczestniczki konferencji: Natalia Aleksiun, Sofia Dyak, Joanna Fikus, Aleksandra Janus, Jacek Leociak i Zofia Waślicka, Elżbieta Janicka, Omer Krieger, Michał Murawski, Luiza Nader, Shana Penn, Natalia Romik, Roma Sendyka i Wojciech Wilczyk, Kuba Szreder, Maximilian Sternberg, Mirjam Wenzel, Hanna Wróblewska, Maria Veits.
Konferencja odbywa się w ramach Global Education Outreach Program. Konferencja jest możliwa dzięki wsparciu Taube Philanthropies, William K. Bowes, Jr. Foundation oraz Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce.
