Żmijewska Jadwiga

Później jak go już zabrali od nas, […] ten Żyd go zabrał do Warszawy, ale on powiedział, że nie on wyjedzie, on nie... Jak pani Żmijewska do niego przyjedzie na drugi dzień, to on może jechać, a tak to on nie pojedzie. Była taka ławka pod budynkiem stała, to on się na tą ławkę położył, trzymał się rękami i nie dał się oderwać, żeby go ci Żydzi nie wzięli. […] No mama mówi: „dobrze, to ja pojadę do ciebie”. I nie wiem, czy tam na drugi czy na trzeci dzień mama ze swoim bratem pojechali do Warszawy, ale już jego nie było w Warszawie. [...] Jak potem chciałam składać te papiery do instytutu, to wiem, że na Nowogrodzką tam chodziłam i tam była jakaś organizacja taka żydowska, ale gdzie go dosłownie wzięli to nie wiem jak go [...] zabrali od nas. Z tym, że powiedzieli, że on pojechał do Łodzi, tam jest szkoła w Łodzi i tam się ma uczyć hebrajskiego […]. I on z tej Łodzi przysłał list do nas jeszcze. […] Z tym, że tego listu też nie ma, bo to wszystko, tyle było tych przeprowadzek, że ten list zaginął. I z tej Łodzi właśnie przysłał list, […] to już byłam dziewczyna już taka dorosła, to już pamiętam, żeśmy czytali, opisywał jak on się uczy, że on się uczy hebrajskiego, że później mają ich wysłać właśnie do Izraela i się pytał o całą rodzinę, o ojca mojego- jak tam ojciec, jak tam mamy brat, no w ogóle... O dziadków, tak się bardzo interesował.

Pamiętam [...] też i z opowieści wiem, że on przez całą wioskę szedł i tak wstępował do poszczególnych gospodarzy i chciał, żeby go wziąć. Trafił na nas akurat. [...] Ponieważ u nas były dzieci, […] może to go zainteresowało, że ma takie towarzystwo do siebie. […] Mama mówi - „No wiesz, ja mam swoich czworo, sama jestem, to, no nie wiem czy sobie poradzimy”. „O, to ja pani pomogę. Jak pani krowy paść trzeba, to ja krowy paść będę, no będę wszystko robił”. Mama mówi: „Krowy będziesz chciał paść, ale ty nie będziesz się bał, jak gdzieś się te krowy wyprowadzi na pole?” „Nie” - mówi - „bo ja mam taką muzykę i ja będę sobie grał”. A on miał takie dwa patyczki wystrugane i między palcami sobie wkładał i tak pięknie melodie wygrywał na tych patyczkach właśnie. No i mama tak sobie, no trudno, no szkoda go, bo taki chłopak biedny i po prostu go wzięła. [...] My żeśmy w zgodzie żyli, tak po prostu go traktowaliśmy jak własnego czy brata, czy mama syna. Ponieważ byliśmy wszyscy mniej więcej w tym wieku, nie było tam żadnych nieporozumień, kłótni, tym bardziej, że myśmy na razie w ogóle nie wiedzieli przecież, że, a nam jako dzieciom to też się nie mówiło, jak potem no, dochodzili do tego, że to może być żydowskiego pochodzenia chłopiec. Także byliśmy bardzo w zgodzie. No przecież później uczyliśmy się, bo poszliśmy zaraz po wojnie do szkoły i on też poszedł, razem. A tajnie się uczyliśmy w domu i on się uczył. Chodziliśmy, to w czterdziestym szóstym, to dosłownie pewnie półtora roku w tej szkole był jeszcze z nami.

Myśmy chcieli go po prostu odnaleźć, ponieważ on był tak zżyty z nami i on bardzo do tej rodziny chciał wrócić, to chcieliśmy się, może się odezwie, może przyjedzie... Był w końcu, ile to było? 3-4 lata był u nas, tak? […] Cała rodzina go zawsze wspominała i po prostu no bardzo chcieliśmy, żeby się z nim skontaktować, bo on tak był, no tak rozpaczał i tak […] nie chciał wyjechać. [...] Nie miał rodziców już rzekomo swoich, więc żeby się odezwał, żeby czy przyjechał, czy w ogóle dał jakiś znak. […] W tym czasie jak go zabierali, to tak żeśmy sądzili, że jego szkoda, bo on był tak zżyty tutaj, w swoim wieku miał kolegów i nas i na wiosce też się przyjaźnił też w tym wieku chłopakami, to nam było szkoda i tak uważaliśmy, że szkoda, że go zabierają.