The Gawrych Family

[…] i jak te strzały nad budynkiem usłyszeliśmy to wyskoczyli wszyscy, nie tylko Frania. Tak jak wszyscy siedzieli, no strzały to już każdy wiedział, że, że coś się dzieje i uciekali. Wróciła się natomiast ta Teresa […] wróciła się po kurtkę, to były sekundy i ona została zastrzelona. Nie uciekła. To, strzelili jej w nogę, trafili, ona się przewróciła doszli, tam taki harmider się zrobił wkoło niej. Do mieszkania jeszcze nie wchodzili. Mama wyjrzała i widziała jak strzelili jej w głowę, dobili ją, ona była w ciąży. Ona była w dość wysokiej ciąży, ta Teresa. Tam ci uciekli, Frania tak jak, jak mówi do tego mostku doszła i siedziała cały czas, no tu u nas tatusia wyprowadzili, strasznie bili, przed domem położyli twarzą na ziemię. […] tata był od razu aresztowany […].

Moja mama to miała takie dobre serce i jej było strasznie żal ludzi i ona nie […] robiła tego, że to Żyd […] i w nas nie wyrabiała tego antysemityzmu. […] Tylko zawsze mówiła, że to jest człowiek […] przez Boga stworzony tak jak każdy i powinien żyć, a nie żeby go prześladować, żeby go zabijać za nic. Bo jeśli jakiś bandyta, no to, ale za nic ludzi tak zabijają, to jest niesprawiedliwe. Tak mama do nas mówiła. Znaczy, że po prostu mi się zdaje, że matka […] nie wyrabiała w nas antysemityzmu. Jak se nieraz tak myślę nad tym […]. To nie to, że mama miała jakieś dochody z Żydów i dlatego, nie, broń Boże, bo to byli biedni ludzie, ci Żydzi, to co byli u nas. To nie byli jacyś zamożni, obłożeni złotem czy coś takiego. Nie, to byli zupełnie biedni ludzie tak jak my. Jak Franka – no to jej ojciec był tym rymarzem, rzemieślnik.

Kiedyś wracałam ze szkoły i też tam sobie posiedziałam u Żydów i wracałam, i dogonił mnie jakiś mężczyzna – już byłam tu za torami, jakiś kilometr od Stanisławowa – dogonił mnie i powiedział „Zaczekaj” i tak mnie klepnął w ramię. Stanęłam, a on się pyta […] „Gdzie byłaś?” – po polsku mówił. Ja mówię „W szkole”. Wiedziałam, że nie można mówić, że tam chodzę. A on do mnie mówi „Kłamiesz, bo byłaś u Żydów”. No, więc ja wtedy nie wiem, czy w ogóle coś mówiłam – już nie pamiętam – czy zaniemówiłam. Także przygroził mi. A ja tak sobie pomyślałam „Acha, na pewno jest tajniak i on mnie teraz zastrzeli” – to była taka moja myśl. Ale on do mnie powiedział tak „Pamiętaj, żebyś tam więcej nie chodziła, bo wiesz co za to grozi?” – tak do mnie powiedział. I mówi „Idź do domu”. A ja sobie myślę tak „A ja się teraz odkręcę, pójdę do domu, a on we mnie strzeli pewnie”. No, ale nie strzelił. Był to tajniak. Bo nic nie wiem, czy to był policjant, czy to był jakiś tam volksdeutsche, który tam chodził i pilnował tą enklawę – prawdopodobnie tak – i musiał widzieć jak tam chodzę. […] To pamiętam tak […], wiadomo, że jako dzieciak przeżyłam własną śmierć wtedy. Bo ja wiedziałam co za to grozi, za kontakt z Żydami i myślę sobie „Aha on mi mówi idź, to jak ja się odkręcę to on we mnie pewnie strzeli”. Czyli przeżyłam własną śmierć pierwszy raz wtedy. […] nie pamiętam czy ja już po tym incydencie chodziłam, czy nie chodziłam.

Zawsze przychodzili tak jak mówię na niedzielę to cała rodzina. Mama tam jakieś zupy ugotowała, no, bo to już kokosów nie było prawda, bo to już były ciężkie czasy, ale zawsze jakieś tam zupy coś tam ugotowała […] więcej, żeby mogli zjeść. To […] przed tym jak mieli ich wywieźć to przyszli, powiedzieli, że przyszliśmy do Was już ostatni raz, bo wywożą nas do Treblinki. Widocznie […] oni mieli nakaz, że […] przygotować się na ten dzień – ja tak myślę, że oni wiedzieli. I oni się pożegnali. Jeszcze mama do tej Heli mówi „Hela, nie jedź”. A ona mówi „Tam ciociu jest matka i brat. A mała Franka jak chce”. A Franka mówi „A ja nie pojadę, bo ja chcę żyć” – czyli oni wiedzieli, wiedzieli gdzie jadą i po co. Chociaż Niemcy im mówili, że oni jadą do obozu pracy, że będą mieli dobre jedzenie, że będzie zapłacone, tak Niemcy im mówili. Oni i tak wiedzieli. Bo były osoby, które uciekły stamtąd, były takie. Przez te kolczaste druty jednak uciekali. Mało, ale uciekało. No, i potem jak […] dotarli to mówili co tam się dzieje. Także, jak ja mówię, że poczta pantoflowa to lepiej działa […] jak poczta łącznikowa.

U mojego dziadka tu z tej strony Warszawy na Grójec, Tarczyn-Grójec. […] Dziadek miał duże gospodarstwo na dwudziestym piątym kilometrze od Warszawy i Żyd miał sklep wynajęty lokal u dziadka od frontu, bo to […] było przy szosie krakowskiej – tej która teraz także biegnie przecież. […] Pamiętam, że się nazywał Moszek. Było dwóch chłopaków […] – Buczek i Haim – to oni się z nami ganiali w berka na podwórku, bo na wakacje zawsze mama nas woziła do dziadków. Dużo [...] przyjeżdżało dzieciaków, także było wesoło. I ci dwaj chłopcy też z nami tam […], to nie było żadnych tak, że to są Żydzi i nie, nie. W ogóle jako dzieciaki, tego, nie wiem. No, nie odczuwaliśmy ani nam tego nie mówiono, że to są Żydzi, to z nimi się nie bawcie […], nie. Oni przychodzili na podwórko, bo oni mieli od frontu ten sklep i z nami się bawili i ganiali razem. […] I […] jak były święta żydowskie, to ta Moszkowa przychodziła i przynosiła jakieś potrawy żydowskie do spróbowania. Potem jak były tam polskie święta, Wielkanoc czy coś, to znów tam od nas babcia nosiła, czy tam któraś ciotka też i ich zapraszała.

Opowiadał, że żona jego została w Warszawie, prawdopodobnie w getcie, no bo, bo gdzie, prawda jak w Warszawie. A on tam z tą walizeczką chodził tak od chałupy do chałupy. No, ale trafił do nas i spojrzał […] na ścianie, że wiszą skrzypce i pyta się „Kto tu gra?”. No a mama mówi „Właściwie to nikt nie gra, bo kupiłam, bo [...] syn – brat mój najstarszy – tak strasznie muzyką się pałał i koniecznie, że on chce grać”. No i mama mu kupiła skrzypce, ale nie miał go kto uczyć. No, kto? Jak mieszkaliśmy w lesie. Do najbliższej wsi było dwa kilometry, tam do sąsiadów pół kilometra. […] no i on się zainteresował tymi skrzypcami […] A on mówi tak „Czy ja mogę wziąć skrzypce do ręki”, a mama mówi „Proszę bardzo”. No, jak wziął te skrzypce, jak nastroił, oczywiście zagrał Czardasza Montiego, no to, to nam włosy dęba stanęły w ogóle, nawet dzieciakom. No, i mama mówi „Ojej, Pan tak pięknie gra, to może by Pan mojego syna uczył”. On mówi „Tak, bardzo chętnie uczyłbym, ale ja jestem Żydem. Ja nigdzie nie mieszkam. Tak chodzę z tą walizeczką, tu ogolę, tu ostrzygę, tu mi jeść dadzą, tu przenocuje. Ale jestem uciekinierem z getta warszawskiego”. Mama mówi „No, to Pan zamieszka tu u nas, no jakoś będziemy Pana ukrywać. […] jak będzie szedł, to Pan się schowa na strych”. No, i tak się też zaczęło. No i tak, że Abram Słomka zamieszkał u nas. No bardzo fajnie żeśmy się z nim zżyli.

[…] dom stał w lesie, a ludzie wszyscy, co się ukrywali to uciekali do lasu przeważnie, no i tam jakoś tam automatycznie, w nocy czy ktoś potrzebował ręce umyć czy wody się napić, no to przychodził a że tam stoi chałupa […], no to zapukał i tak… […] Abram Słomka. […] to był uciekinier z getta. Był to fryzjer, on miał taką małą walizeczkę z narzędziami i chodził tam po wsiach do, do ludzi, strzygł, tam golił, no z tego się utrzymywał, trafił do nas. A ponieważ u nas mama kupiła skrzypce, bo starszy brat chciał się uczyć muzyki, i te skrzypce wisiały, tata trochę grał jak mama tak. I on jak przyszedł do nas jako, jako fryzjer, tam ci nie potrzeba jakichś […] obcinania włosów to, to zwrócił uwagę na skrzypce. No skrzypce, a ja gram na skrzypcach, no i zagrał. Znalazł wspólny język. No grał… pięknie grał to był naprawdę z prawdziwego zdarzenia muzyk, bo on grał czardasze, węgierskie, Montiego i inne tak […] także lekką kawalerię, że takie poważne utwory grał, uwertury. Także to… no i tak jakoś się zmówiliśmy i mama do niego się zwróciła: „Czy pan by nie mógł moich dzieci uczyć”. „A oczywiście mógłbym”.

JM: […] spędzaliście wspólnie czas […] Frania to była częścią was, tak do końca, prawda? JG: Tak […]ona była jak członek rodziny. […] ona była ode mnie starsza jak mówię pięć lat. To jak miałam ja czas, ja miałam zawsze długie włosy, tak samo zresztą jak teraz, ale, ale miałam krótkie też, to, to mama mnie zawsze czesała jak szłam do szkoły. To jak mama nie miała czasu, to Frania mnie czesała, koło mnie robiła. Albo zamiatała podwórko, przecież ona była starsza i ona pomagała mamie, nie była, nie siedziała w tronie, nigdy nie. […] tylko po prosty jak domownik, jak, jak starsze dziecko, no coś tam matce pomóc. To jak zamiatała podwórko […] przyjechali chłopi po drzewo, to mówią: „Dziewczynko, tatuś jest w domu?”. To ona jeszcze teraz wspominała, mówi: „Jak to się pytali, czy tatuś jest w domu”.

Poszliśmy na Powązki na cmentarz, bo tam rodzice są na wojskowym – tata i mama. A potem ja pojechałam do niej, do Izraela – ona mnie zaprosiła – no i patrzę, mojej mamy zdjęcie u niej stoi na nabożnym miejscu. Ja mówię „O moja mama”. Ona mówi „No uważaj, [no] nie tylko Twoja, bo i moja”. […] I ona była do końca, do tego najazdu hitlerowców na gajówkę. […] Sto metrów od domu […] był rów, i na tym rowie mostek. I ten mostek był na rynnach betonowych – do dzisiejszego dnia jest tam. […] Doleciała do tego mostku i weszła – mówi – w tą rynnę i tam – mówi – przesiedziała. I potem – mówi – słyszała, jak ci Niemcy wracali, i z psami – i nie wykryli psy. Przeznaczenie na życie, nie wiem […] A ja mówię „Zimno Ci było, co?” – bo była w samej sukience, a to rynna betonowa, osiemnasty marzec – to nie był taki jak teraz, teraz marzec to już lato, a wtedy nie, zima była, jeszcze śnieg leżał. A ona mówi „Jakie zimno” – mówi. „Ja się pociłam, tak mi było gorąco ze strachu.”