The Urbańczyk family

I w roku tysiąc dziewięćset czterdziestym drugim zdarzyła się historia powszechnie znana, ale dzisiaj już troszkę zapomniana. Mianowicie, Niemcy próbowali oczyścić Zamojszczyznę z Polaków i […] wyczyścić miejsce dla osadników niemieckich. Robiąc to, mordowali Polaków a dzieci wywozili. Wywieźli około trzydziestu tysięcy dzieci. I wtedy wśród Polaków […] chodziła ta wieść […] że trzeba te dzieci adoptować, trzeba się tymi dziećmi opiekować. […] Moi rodzice, którym jednak powodziło się troszeczkę lepiej niż innym zdecydowali, że takie dziecko wezmą. Wobec tego, jesienią czterdziestego drugiego roku razem ze mną pojechaliśmy […] na ulicę Jasnogórską w Częstochowie do sierocińca prowadzonego przez Nazaretanki i tam rodzice postanowili wybrać dziewczynkę, ponieważ mama chciała mieć dziewczynkę, córeczkę. No i właściwie pierwsza dziewczynka, która tam leżała w łóżeczku spodobała się rodzicom. Taka uśmiechnięta blondyneczka. Siostra Nazaretanka powiedziała, że tak, to dziecko można oczywiście wziąć i adoptować. I natychmiast, bez żadnego zastanowienia się rodzice to dziecko wzięli i przyjechaliśmy z tym do domu. No i w domu była radość, mama zawsze chciała mieć córeczkę. […] Po tygodniu, czy dwóch zaczął się dramat, bo okazało się, że tej śliczniej blondyneczce zaczynają odrastać włosy. Włosy ciemne, czarne. I od razu rodzicom przyszło do głowy, że to najprawdopodobniej jest dziecko żydowskie. Wobec tego problem jest ogromny dlatego, że, dzisiaj się może o tym nie pamięta, ale wtedy był […] rozkaz niemiecki, który był skrupulatnie wykonywany – że za przechowywanie dziecka żydowskiego, rodzina która je przechowywała była skazywana na śmierć i natychmiast wyrok był wykonywany. Ale na śmierć skazywani byli również wszyscy sąsiedzi. No i było pytanie, co z tym dzieckiem zrobić.

Któregoś dnia u nas w domu zjawiło się dwóch panów. Powiedzieli, że wiedzą o tym, że my mamy dziecko żydowskie i wobec tego, jeżeli nie chcemy, żeby oni poinformowali o tym gestapo, […] rodzice muszą zapłacić okup. To były ogromne pieniądze, ja już nie wiem ile to było - na tamtejsze pieniądze, coś mi tak się prześwituje, że to było czterdzieści tysięcy tych złotówek, czy czterysta tysięcy, nie wiem. Ale gdzieś ta czwórka mi tam się w głowie kręci. No oczywiście dramat. Ojciec myślę, że nie bardzo wiedział co zrobić, ale zrobił to co było najlepszego, powiedział: „Dobrze, zapłacę. Proszę przyjść, ja nie mam tych pieniędzy, proszę przyjść za tydzień i za tydzień te pieniądze dostaniecie”. No i oni poszli. A mój ojciec był aktywnym członkiem Armii Krajowej i zawiadomił [...] swoje dowództwo, że dwóch takich bandziorów się zjawiło po okup. A wówczas była dyrektywa ściśle przestrzegana w Armii Krajowej, że za denuncjowanie Żydów jest kara śmierci, wykonywana natychmiast. Dali ojcu do dyspozycji czterdzieści tysięcy złotych, panowie przyszli, wzięli czterdzieści tysięcy złotych, wyszli, oddalili się mniej więcej pięćset metrów od domu, może siedemset i zostali obydwaj zastrzeleni na miejscu. Jak to się stało, że […] nikt inny się nie zgłosił, że oni tego nie rozpowszechnili, tego nie wiem. Jak również nie wiem, skąd oni się o tym dowiedzieli. Ale tak to było.

Kontakt się [...] zerwał; rodzice to wytrzymywali, potem moja mama ciężko zachorowała i bardzo jej zależało na tym kontakcie. I próbowałem ten kontakt znaleźć, znalezienie tego kontaktu z Polski było dość trudne, no bo nie mieliśmy tutaj takiej możliwości porozumiewania się z zagranicą. Ja natomiast już pracowałem w firmie, [...] gdzie bardzo często wyjeżdżałem za granicę. A kiedy w roku tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym wyjechałem na placówkę dyplomatyczną do Grecji wtedy już podjąłem takie bardzo, że tak powiem intensywne poszukiwania przez polską ambasadę. Nie znalazłem jej, ślad zginął. Aż do roku tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego piątego, kiedy siedziałem w domu i nagle [...] telefon, odbieram telefon i słyszę damski głos. [...] „Czy może pan Andrzej Urbańczyk?”, ja mówię: „Tak”, „A czy pana tata ma może na imię Marian?”, ja mówię: „Tak”, „A czy pana mama to Wiktoria?”, ja mówię: „Przepraszam bardzo, dlaczego pani mnie tak wypytuje, co to jest?”. [...] „Czy to Jędruś?”, była ona jedyną osobą, poza moimi rodzicami, która mówiła do mnie „Jędruś”. Od razu się zorientowałem, że to Elżunia. „Po tylu latach skąd Ty w ogóle masz mój numer telefonu?”, mówi: „Słuchaj, wpadłam na taki pomysł. Jestem w tej chwili w Budapeszcie z wycieczką i tutaj mam znajomych w Polsce, zadzwoniłam do nich, żeby sprawdzili w książce telefonicznej nazwę Urbańczyk. Było w Warszawie trzech Urbańczyków i trafiłam na ciebie”. No i wtedy mówi: „Dobrze. Jędruś, Jędruś, no to przyjeżdżam”. I za dwa dni przyjechała do Polski. To też była taka już śmieszna historia dlatego, że ona przyjeżdżała do Polski ja idę po nią na lotnisko i myślę sobie: „Rany boskie, jak ja ją poznam. Przecież ja ją wdziałem ostatni raz 50 lat temu. Zobaczę jakąś, przepraszam za wyrażenie, grubą taką, kulawą, staruszkę. [śmiech] No dramat. No ale trudno”. Czekam, czekam drzwi się otwierają, wychodzą ludzie: jeden, drugi pasażer, trzeci, piąty […] wtedy ona wychodzi i poznaję ją natychmiast. […] Okazuje się, że bardzo piękna, przystojna kobieta.

Jeszcze pewności nie było, czy jest to dziecko żydowskie czy nie, ale bardzo duże prawdopodobieństwo. A jeżeli tak, no to ryzyko jest ogromne. Po to, żeby się przekonać jak to jest naprawdę, rodzice pojechali do tego sierocińca i tam siostra Nazaretanka powiedziała im prawdę – że jest to dziecko żydowskie. No więc jak wrócili do domu no to mieli nad czy myśleć. Pewnie im chodziło i o siebie, i o sąsiadów, pewnie im chodziło również o mnie. No ale myśleli, myśleli i w końcu wymyślili, że oczywiście dziecka nie oddadzą. Dziecko zostawią, rodzice to dziecko kochali i postanowili, trudno - co będzie to będzie, dziecko zostaje. I dziecko zostało. Oczywiście, był pewien problem, wynikający stąd, że trzeba było […] poinformować sąsiadów, żeby sąsiedzi nie nabrali podejrzeń. No więc wymyślili jakąś historyjkę, że to siostry mamy, która gdzieś tam była [...] umarła, czy już nie wiem co, w każdym razie to jest jej dziecko i rodzice to dziecko adoptowali. No i właściwie wśród sąsiadów było wszystko wyjaśnione – sąsiedzi byli spokojni, dziecko rosło. Z tym, że zanim jeszcze dziecko zdążyło rosnąć, to pojawił się u nas pan, doktor Ferenz, którego skierowała do nas siostra, który poinformował rodziców, że on właśnie był jednym z tych, który ratował to dziecko i on potwierdza, że jest dziecko jest żydowskie. I w ten sposób jakby dał rodzicom kontakt na osobę, która coś może powiedzieć o przodkach, o rodzinie. Wtedy jeszcze nie było [...] dalszych rozmów [...] na ten temat ale wiedzieliśmy już jak to jest. A kontaktować się rodzice nie chcieli ze zrozumiałych względów – jeżeli nas złapią, to nas zastrzelą, ale jego nie; jak jego złapią to jego zastrzelą a nas nie. Wobec tego, lepiej było ten kontakt zerwać i kontakt został zerwany.

IW połowie czterdziestego piątego roku zjawiła się u nas jakaś pani. Pani, która przyszła z doktorem Ferenzem. [...] Pani się przedstawiła jako pani Zielińska […] , że jest matką Elżuni. No wobec tego moi rodzice jak to usłyszeli to ich, przepraszam za wyrażenie, jakby szlag trafił. Byli przekonani, że rodzice nie żyją. W ogóle prawdopodobieństwo, że rodzice uratowanego dziecka żyją było jak 1:100 000, przecież Żydzi zostali prawie w całości wymordowani. No ona się pojawiła i teraz powstał dylemat: rodzice uznają Elżunię jako swoją córkę, Elżunia uznaje rodziców jako swoich rodziców, a matka chciałaby jakoś tą córkę odebrać i też nie bardzo wiadomo w jaki sposób. Te deliberacje i przymiarki trwały dość długo, parę miesięcy, w każdym razie wspólnie podjęto decyzję, że oczywiście w jakimś momencie Elżunia po pierwsze musi się dowiedzieć, że Pani Zielińska jest jej matką, a po drugie, że być może, kiedy ona troszkę dorośnie no może niech wybierze sobie swoich rodziców, z kim będzie chciała być. Na razie, jako mała dziewczynka, no nie może przeżywać takiego stresu. Ona się z tym zgodziła - pani Zielińska, a rodzicie przedstawili panią Zielińską Elżuni jako ciocię. I ciocia nas odwiedzała. Potem powstał pomysł […] żeby Elżunia została ochrzczona.