Urodzony w rodzinie polsko-rosyjskiej pisarz Igor Newerly, był człowiekiem wszechstronnie wykształconym – studiował prawo i pedagogikę. W okresie międzywojennym zaangażował się w działalność społeczną na terenie Warszawy, dzięki temu poznał m.in. Janusza Korczaka (właśc. Henryk Goldszmit, żydowski lekarz, pedagog, pisarz i działacz społeczny). W 1932 r. został redaktorem naczelnym stworzonej przez Korczaka gazety „Mały Przegląd”, zadebiutował też na łamach prasy, publikując pod nazwiskiem Jerzy Abramow.
Intensywna aktywność w trakcie okupacji
Po wybuchu II wojny światowej Newerly, poszukując źródła utrzymania, przekwalifikował się na szklarza i stolarza. Pracował w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym w Warszawie. W latach 1940-42, pełnił funkcję kierownika młodzieżowych zakładów stolarskich Rady Głównej Opiekuńczej na Żoliborzu, a w 1942 r. założył Spółdzielnię Pracy Stolarsko-Zabawkarską. Prócz pracy zarobkowej, prowadził działalność konspiracyjną i społeczną oraz uczestniczył w wytwarzaniu broni dla podziemia zbrojnego. Jego aktywność budzi tym większy podziw, że sam był osobą z niepełnosprawnością – miał amputowaną nogę i używał protezy.
Nie zważając na rozporządzenia i zakazy niemieckiego okupanta, Newerly nadal utrzymywał serdeczne stosunki z Korczakiem i innymi osobami związanymi ze środowiskiem „Małego Przeglądu”. Nie zmieniło się to także wtedy, gdy zmuszeni zostali zamieszkać w getcie.
Znajomy Newerlego z konspiracji Kazimierz Dębicki wspominał:
„Jako były współpracownik Korczaka w Domu Sierot i redaktor naczelny stworzonego przez Starego Doktora pisma czuł się w obowiązku, od utworzenia przez okupantów dzielnicy żydowskiej w Warszawie, pomagania zarówno Korczakowi i jego współpracownikom ze Stefanią Wilczyńską na czele, jak i dzieciom sierocym z Krochmalnej. Uważał też za swój moralny obowiązek pomaganie, w miarę możliwości, byłym małoprzeglądowcom”.
Kiedy zamknięto bramy getta, pisarz zintensyfikował pomoc dla Janusza Korczaka i jego podopiecznych. Nie tylko przesyłał żywność oraz środki finansowe na prowadzenie sierocińca, ale używając forteli – m.in. fałszywej przepustki – odwiedzał ich w getcie.
Schronienie dla dawnych współpracowników
W swoim domu w latach 1941–1942 udzielił schronienia kilku dawnym współpracownikom z redakcji. Nocowali tam m.in. Jakub Hersztajn oraz Renia Herszenfus. Ryzykował nie tylko życiem swoim, ale także żony i małego synka. Pomoc ta była szczególnie istotna w okresie jesienno-zimowym, kiedy warunki bytowe w getcie stawały się cięższe niż w innych porach roku. Zarówno Jakub Hersztajn, jak i Renia Herszenfus, po pewnym czasie powrócili do swoich rodzin w getcie.
Newerly pomógł także dawnemu koledze z redakcji Lejzorowi Czarnobrodzie. Mężczyzna zdołał zbiec z transportu do niemieckiego obozu zagłady w Treblince. Niestety w trakcie ucieczki z pociągu złamał nogę. Powiadomiony o tym Newerly, pomógł mu wrócić do Warszawy, udzielił schronienia i opiekował się nim. Kiedy stan Lejzora się poprawił, znalazł dla niego schronienie u przyjaciół we wsi koło Kazimierza n. Wisłą. Ze względu na tzw. zły wygląd Lejzor musiał przebywać przez cały czas w kryjówce. Było to dla niego bardzo uciążliwe, zatem pewnego dnia ubłagał opiekunów o możliwość wyjścia na krótki spacer. Wychodził kilkakrotnie. Z jednego ze spacerów już nie wrócił. Został najprawdopodobniej zatrzymany przez patrol i zamordowany.
Przesłuchanie i represje
Na początku 1943 r. gestapo aresztowało Igora Newerly. Trafił do więzienia na Pawiaku. Jednym z powodów jego zatrzymania był zarzut o udzielaniu pomocy Żydom. Po brutalnym przesłuchaniu został wysłany do niemieckiego obozu KL Lublin (Majdanek). W trakcie okupacji przebywał także w KL Auschwitz-Birkenau, KL Sachsenhausen i KL Bergen-Belsen.
Uhonorowanie Igora Newerlego
Po zakończeniu wojny wrócił do kraju. Założył Komitet Uczczenia Pamięci Janusza Korczaka, zaangażował się też w działalność partyjną. Wówczas nastąpił najbardziej twórczy okres w jego karierze pisarskiej, a pracami Pamiątka z Celulozy, Leśne Morze, Wzgórze Błękitnego Snu, na trwałe zapisał się w historii polskiej literatury współczesnej.Uhonorowanie Igora Newerlego
26 października 1982 r. Instytut Yad Vashem w Jerozolimie odznaczył Igora Newerlego tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. W trakcie ceremonii powiedział:
„Rad jestem, że będę kiedyś rósł na wzgórzu koło Jerusalem w towarzystwie ludzi mi bliskich, szumiąc wspólnym pozdrowieniem braterstwa i pomocy”.
