Mieczysław Fogg to jeden z najpopularniejszych polskich pieśniarzy i kompozytorów XX wieku, a także jeden z Polaków ratujących Żydów podczas Zagłady. W latach okupacji niemieckiej w swoim mieszkaniu w Warszawie ukrywał Żydów ze środowiska artystycznego, m.in. dyrektora muzycznego teatrzyku „Qui pro Quo” z rodziną oraz pracownika „Syrena Record”, największej wytwórni płytowej w II Rzeczpospolitej. W 1989 r. Mieczysław Fogg został uhonorowany tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Poznaj jego historię.
Spis treści
- Przedwojenne piosenki Mieczysława Fogga ⇩
- Działalność Mieczysława Fogga podczas niemieckiej okupacji Polski ⇩
- Ratowanie Żydów: historia dyrektora teatrzyku „Qui pro Quo” i artystów żydowskich ⇩
- Koncerty w okupowanej Warszawie ⇩
- Powojenne losy Sprawiedliwego wśród Narodów Świata ⇩
To ostatnia niedziela. O szlagierze Mieczysława Fogga
Mieczysław Fogg był najpopularniejszym wykonawcą szlagieru To ostatnia niedziela. Piosenkę o kończącym się szczęściu, która powstała w 1935 r., Mieczysław Fogg śpiewał na scenach warszawskich kabaretów. Karierę rozpoczął w Chórze „Dana” na scenie teatrzyku kabaretowego „Qui pro Quo”. Rocznie nagrywał ponad sto piosenek, towarzyszył w koncertach m.in. Hance Ordonównie i Adolfowi Dymszy, był pierwszym polskim artystą estradowym, którego występ wyemitowała w 1938 r. eksperymentalna Telewizja Polska. W środowisku artystycznym miał wielu przyjaciół, również artystów żydowskiego pochodzenia.
„W latach pogardy, kiedy reżim hitlerowski skazał naród żydowski na zagładę on, Mieczysław Fogg, nie pozostał bierny wobec tych zbrodni. Nie tylko śpiewem zagrzewał powstańców Warszawy do walki z okupantem [niemieckim – red.], ale ratował także swoich przyjaciół – [ukrywał] Żydów z getta warszawskiego”.
– żegnał śpiewaka w 1990 r. Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie.
Przesłuchanie na gestapo. Sytuacja artystów w okupowanej Warszawie
Mieczysław Fogg (właśc. Mieczysław Fogiel) na początku okupacji niemieckiej Polski, tak jak inni artyści, musiał odstąpić od wykonywania zawodu. Kiedy konspiracyjny Związek Artystów Scen Polskich zezwolił jednak śpiewakom na występy kawiarniane, zaczął zarabiać śpiewem w „Café Bodo”, „Swann”, „U aktorek” oraz w kawiarni „Lucyna” – miejscach prowadzonych w większości przez warszawskich artystów i artystki, którzy podczas okupacji znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej.
Podczas jednego z występów, kiedy Fogg wykonywał okupacyjny szlagier Ukochana, ja wrócę, siedzący na widowni gestapowiec oskarżył go o podburzanie Polaków i groził zastrzeleniem. Po tym incydencie gestapo wzywało artystę na przesłuchania do swojej siedziby w alei Szucha, a jego mieszkanie przy ul. Koszykowej 69 było obserwowane. Kiedy sprawa przycichła, Mieczysław Fogg zaangażował się w życie konspiracyjne, współorganizował tajne komplety dla uczniów i uczennic gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie.
Teatrzyk „Qui pro Quo”, ukrywanie Żydów: rodzina Wesbych z getta warszawskiego
W swoim mieszkaniu ukrywał Żydów, którzy uciekli z getta warszawskiego. Iwo Wesby (właśc. Ignacy Singer) przed wojną dyrygent i dyrektor muzyczny teatrzyku działającego w Warszawie „Qui pro Quo”, w getcie kierował orkiestrą „Feminy”, jednego z kilkunastu tamtejszych teatrów. W 1942 r. razem z żoną Lolą i ośmioletnią córką Olgą uciekli na tzw. aryjską stronę miasta.
„Mój przyjaciel Mieczysław Fogg okazał pomoc mnie, mojej żonie i córce […], co równało się uratowaniu nam życia”, pisał po wojnie dyrektor muzyczny teatrzyku „Qui pro Quo”. „W dowód wdzięczności […], wiedząc, że Mieczysław Fogg, zamierza uruchomić wytwórnię płyt gramofonowych ofiarowałem mu w 1945 r., […] maszyny i aparaty będące bezsporną moją własnością”.
Fogg odnotował: „Rodzina Wesbych szczęśliwie uratowała się i po wojnie spotkałam ich w Wiedniu, gdzie śpiewałem w 1947 r. oraz w Stanach Zjednoczonych w 1949 roku”.
Na tonącym okręcie. Polacy ratujący Żydów ze środowiska artystycznego
Mieczysław Fogg wspominał w relacji również tych, którym pomagał dorywczo. Większość zginęła:
„[…] aż do likwidacji getta dawałem obiady chłopcu 8-9 lat oraz menażki dla jego siostry, które chłopczyk ten zabierał. […] do Powstania dawałem również obiady znakomitemu profesorowi wokalistyki Stanisławowi Kopfowi, pseudonim Głowiński. Od powstania kontakt się urwał. […] przyszedł do mnie po zamknięciu getta inny mój przyjaciel Stanisław Tempel, inżynier nagrywający w fabryce płyt »Syrena Record«. Przeszedł on granicę z Wilna, gdzie się ukrywał, z tęsknoty do Rodziny. Mieszkał u mnie parę dni i wbrew moim namowom i ostrzeżeniom poszedł do getta i nigdy go już więcej nie widziałem. […] wezwał mnie przez telefon inny mój przyjaciel Ignac Zalesztain [Zalcsztein – red.], ukrywający się gdzieś za szafą”.
W ukrywaniu Żydów pomagał dozorca kamienicy. Zalcsztein znalazł schronienie w jego mieszkaniu, a Fogg dostarczał Ignacemu żywność. Mieczysław Fogg ratował też Żydów z rodziny Gliksbergów:
„[…] syn mój Andrzej chodził do prywatnej szkoły powszechnej p. Gurterowej. Serdecznym przyjacielem był Stefan Gliksberg, syn dr. Henryka Gliksberga. Podobno dr. Gliksberg był członkiem „Judenratu”. Korespondowaliśmy przez całą okupację. Drugi ich syn Tadeusz uciekł z transportu do Treblinki i ukrywał się u swego kolegi przy ul. Emilii Plater oraz u mnie. Na jego usilne prośby dałem mu pewną sumę pieniędzy [nieczytelne – red.] w Hotelu Polskim. [Otrzymałem – red.] od niego kartkę z jakiejś miejscowości blisko granicy Szwajcarskiej i to było wszystko. […] Korespondując z dr. Gliksbergiem, ofiarowałem mu pomoc, odpowiedział mi, że nie jest szczurem, który ucieka z tonącego okrętu”.
Koncerty w okupowanej Warszawie, losy ratującego po wojnie
W czasie powstania warszawskiego w 1944 r. Fogg śpiewał m.in. Piosenkę o mojej Warszawie, dla powstańców i ludności cywilnej. Łącznie dał 104 występy w schronach, szpitalach polowych i na barykadach w walczącej Warszawy.
Po wojnie nie stracił na popularności. Już 4 marca 1945 r. przy ul. Marszałkowskiej 119 Mieczysław Fogg otworzył Café Fogg, jedną z pierwszych kawiarni w zrujnowanej Warszawie, której działalność zainaugurował wykonaniem popularnej w następny latach Piosenki o mojej Warszawie. Inne znane przeboje Mieczysława Fogga to chociażby: Jesienne róże, Tango Milonga, Mały biały domek, czy Serce matki. Przez krótki czas prowadził własną wytwórnię płytową „Fogg Record”.
W ciągu ponad 60-letniej kariery Mieczysław Fogg dał 16 tysięcy koncertów w 32 krajach. Zawsze wracał do Warszawy.
Mieczysław Fogg miał dzieci. Prawnuk Fogga i jego żony Ireny, czyli Michał Fogg, z którego inicjatywy wydano płyty z remiksami i innymi aranżacjami jego piosenek, w jednym z wywiadów powiedział:
„[…] jestem przekonany, że w pierwszej kolejności mówiłby o sobie, że jest warszawiakiem, a potem dopiero Polakiem”.
26 października 1989 r., kilka miesięcy przed śmiercią, Mieczysław Fogg został uhonorowany przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
