The Pawlak Family

Mama miała problem jak oni u nas byli, bo musiała im w osobnych garnkach gotować, bo już chciała tak… jak oni sobie dali, przysięgli sobie, że jak przeżyją, to już będą wszystkich tych zasad przestrzegali […], to każdy daje jakieś przyrzeczenie. A moja mama była taka akurat, to były garnki dla nich. Nawet w tych garnkach gotowała im. I nosiłam, ja nosiłam w wiaderku takim, niedużym. Tam był garnek duży z tym… bo nawet jak ktoś szedł, zobaczył, no to „Jadzia coś tam niosła". No, mama miała tylko problem jak chleb piekła. To zawsze chowała chleb, bo jak sąsiadka przyszła, chleb, trzeba chleb wyjmować. „Tyle chleba napiekłaś?! Na co?!”. „A, bo pożyczałam, pożyczałam, teraz muszę oddać!”. Ale tak robiła… no nikt nas nie przyłapał, bo jakby przyłapał, to byśmy nie żyli. Ale myśmy nawet nie wiedzieli, że to chyba, mama chyba nie wiedziała, że to kara śmierci za takie coś.

I tam ona była, ta właśnie Elka gdzieś w pobliżu, się kolegowały. I jak tak się stało, że zaczęli ich… represja taka była, to ona do mamy się zwróciła z prośbą: „Weź nas na parę dni”. Bo oni myśleli, myśleli, że to coś się stanie, dobrze… Mamusia mówi: „Dobrze!”. I to przez to „Dobrze!” to byli chyba osiemnaście miesięcy. […] Wykopali dół […] pod sieczkarnią i tam w tym dole żyli we cztery osoby. Chłopcy byli już tacy osiemnaście, no starsi ode mnie, jeden chyba miał dwadzieścia, jeden osiemnaście i oni we dwoje.

Tak, wykopany był bunkier. Była sieczkownia. I tam stała sieczkarnia, taka co się tnie […]. Ale to było na podłodze, bo u nas ładna była gospodarka. W stodole była podłoga, w sieczkowni była podłoga. To tatuś mówi: „Słuchajcie, trzeba tą sieczkarnię ściągnąć, dwie dechy odjąć”. I nocami wykopali tam taką [kryjówkę] właśnie. Ale to było duże […], to było z dziesięć, z jedenaście. Z dziesięć metrów na pewno było. Bo takie łóżko stało w poprzek, to jeszcze było przejście do tego łóżka. Oni tak w tą stronę spali, we czworo. Bo ja tam przecież tam nosiłam jeść, to chodziłam tam do nich nieraz pogadać. Nieraz coś pytała, coś chciała. I oni cały dzień spali. Zmienili… Nie bardzo mogli spać, bo jak to w gospodarce, to się tłukło, robiło, młóciło tam wiecznie. No ale… dopiero w nocy urzędowali. Szli do, tam było przy kurniku, to było takie pomieszczenie gdzie stały parniki, co się parowało, tak, dla świń. I dla nich zawsze mamusia na noc, jak już wylane było, wymyła, wody nalała, to oni się tam chodzili myli, prali, także w nocy urzędowali, a cały dzień siedzieli w tej norze.